Bonobo
De bonobo, ook wel bekend als de dwergchimpansee, behoort tot de familie van de mensapen en was het laatst ontdekte lid daarvan. Tot 1933 werden bonobo’s beschouwd als een ondersoort van de chimpansee, totdat ze officieel werden erkend als een aparte soort. Inmiddels denken wetenschappers dat bonobo’s en chimpansees zich al meer dan 1,7 miljoen jaar geleden van elkaar hebben afgesplitst.
Hoewel ze genetisch sterk lijken op chimpansees, vertonen bonobo’s andere gedragingen en sociale gewoonten. Ze leven in zogeheten fissie-fusie-gemeenschappen, wat betekent dat grotere groepen zich overdag opsplitsen om voedsel te zoeken en later weer samenkomen. Deze groepen worden geleid door oudere vrouwtjes, die meestal als eerste eten krijgen en bepalen wanneer en waar de groep heen trekt.
Bonobo’s staan het meest bekend om hun seksuele gedragingen. Ze zijn berucht om het ruilen van seksuele handelingen voor voedsel of gunsten en gebruiken seks om conflicten op te lossen en hun onderlinge banden te versterken. Dit gedrag is waargenomen tussen allerlei combinaties van bonobo’s, waaronder paren van hetzelfde geslacht en zelfs tussen jongere en volwassen dieren. Voor zover bekend speelt seks een essentiële rol bij vrede en samenleven binnen bonobogemeenschappen.
Toch zijn de voortplantingscijfers van bonobo’s vergelijkbaar met die van chimpansees en andere mensapen. Vrouwtjes krijgen gemiddeld eens in de vijf jaar een jong, na een draagtijd van ongeveer acht maanden. Een fascinerend en uniek gedrag dat bij bonobo’s is waargenomen, vindt plaats tijdens de bevalling: andere vrouwtjes verzamelen zich rondom de barende bonobo en bieden ondersteuning, vergelijkbaar met menselijke vroedvrouwen.
Moeders zorgen voor hun jongen tot ze ongeveer vier jaar oud zijn. Mannelijke bonobo’s blijven mogelijk hun hele leven bij hun moeder, terwijl vrouwtjes bij het bereiken van de volwassenheid hun eigen groep zoeken. Hoewel vaders meestal niet actief zijn in de opvoeding, blijven ze wel onderdeel van de groep en dragen ze bij aan voedselvoorziening en bescherming van alle groepsleden.
Bonobo’s spelen bovendien een cruciale rol in het gezond houden van hun regenwoudomgeving. Doordat ze zich voeden met fruit en plantaardig materiaal, verspreiden ze zaden en voedingsstoffen door het bos. Hun plantaardige dieet vermindert bovendien de concurrentie tussen planten, wat meer zonlicht toelaat op de bosbodem en de groei ondersteunt van de 1.500 tot 2.000 plantensoorten in de moeras- en altijdgroene regenwouden van het Congobekken.
Wat is de wetenschappelijke naam van de bonobo?
De wetenschappelijke naam van de bonobo is Pan paniscus. Ze behoren tot de familie Hominidae, waar ook chimpansees, gorilla’s, orang-oetans en mensen toe behoren.
De oorsprong van de naam ‘bonobo’ is onbekend, maar een theorie is dat het een spelfout is van de Congolese plaats Bolobo. Die naam stond op een krat waarin in de twintigste eeuw een bonobo naar Duitsland werd vervoerd, en wetenschappers namen later aan dat dit de lokale benaming voor de soort was.
Is de bonobo een bedreigde diersoort?
Bonobo’s staan sinds 1996 op de Rode Lijst van de IUCN als bedreigde diersoort. Er is te weinig data om hun exacte aantallen te kennen, maar de populatie neemt vermoedelijk af.
Hun voortbestaan wordt bedreigd door stroperij, burgerconflicten, verlies van leefgebied en ziektes. Deze risico’s zijn extra zorgwekkend omdat bonobo’s in een zeer klein gebied leven en zich langzaam voortplanten.
Waar leven bonobo’s?
Bonobo’s komen alleen voor in één regio op aarde: de laaglandregenwouden van de Democratische Republiek Congo, het Congobekken. Binnen een geschikt leefgebied van ongeveer 156.211 vierkante kilometer zijn vier belangrijke bolwerken van bonobo’s geïdentificeerd.
Deze laaglandregenwouden herbergen een rijke verscheidenheid aan vegetatie, met moerasbossen in het noorden en half-altijdgroene bossen en graslanden in het zuiden. Het gebied ontvangt jaarlijks zo’n 2.000 millimeter neerslag en kent een gemiddelde maximumtemperatuur van ongeveer 30 graden Celsius.
Bedreigingen
Bonobo’s worden geconfronteerd met ernstige bedreigingen voor hun voortbestaan, die verergerd worden door hun zeer beperkte leefgebied en trage voortplanting. De meest urgente problemen zijn stroperij, burgerlijke onrust, verlies van leefgebied en ziektes.
Poaching
De vraag naar bushmeat neemt toe, en bonobo’s zijn een van de vele diersoorten die worden bejaagd als luxevoedsel. Hoewel sommige lokale gemeenschappen, zoals de Bongando, een traditioneel taboe hebben dat hen weerhoudt van het jagen op bonobo’s, trekken stropers van buiten de regio naar het Congobekken om bonobovlees te leveren aan de bushmeathandel.
Gewapende conflicten binnen het land
Helaas heeft de aanhoudende burgerlijke onrust in de regio het voor stropers gemakkelijker gemaakt om bonobo’s te bejagen—zelfs in wettelijk beschermde gebieden zoals het Salonga National Park. In sommige gevallen heeft het leger de jacht op bonobo’s zelfs goedgekeurd of mogelijk gemaakt.
Het conflict heeft daarnaast geleid tot een grotere beschikbaarheid van vuurwapens, waardoor het doden van wilde dieren eenvoudiger is geworden.
Ook heeft het geweld tussen mensen gezorgd voor (gedeeltelijke) vernietiging van het leefgebied van bonobo’s, wat hun overlevingskansen nog verder verkleint.
Verlies van leefgebied
Hoewel bonobo’s slechts een klein deel van het Congobekken bewonen, is hun leefgebied niet volledig beschermd. Alleen het Salonga National Park valt onder wettelijk beschermde status. In de overige gebieden hebben menselijke activiteiten zoals landbouw, houtkap en de aanleg van wegen delen van het regenwoud vernietigd, waardoor het leefgebied van de bonobo verder is verkleind.
Recentelijk zijn er ook oliepalmplantages aangelegd in gebieden waar bonobo’s leven. Aangezien 99,2% van hun leefgebied geschikt is voor het verbouwen van deze olieproducerende boom, vormt dit een groot risico. Als de uitbreiding van deze plantages doorgaat, kan dat rampzalige gevolgen hebben voor de bonobo.
Ziektes
Bonobo’s zijn vatbaar voor door mensen overgedragen luchtwegvirussen en natuurlijke ziekteverwekkers zoals het ebolavirus. Wanneer bonobo’s in de buurt van menselijke gemeenschappen leven, kunnen deze virussen gemakkelijk overspringen van mens op dier.
Omdat bonobo’s geen natuurlijke afweer hebben tegen deze virussen, zijn ze vaak dodelijk. Door het hoge aantal sociale en fysieke interacties binnen bonobogroepen verspreiden ziekten zich snel onder soortgenoten, wat leidt tot nog meer sterfgevallen.
Meest gestelde vragen
Wat is een bonobo?
Bonobo’s zijn nauw verwant aan chimpansees en lijken voor een ongetraind oog bijna identiek. Toch zijn er duidelijke fysieke verschillen: bonobo’s hebben een slanker lichaam, langere benen en een ronder hoofd.
Qua gedrag zijn de verschillen echter veel groter. Bij bonobo’s staan de vrouwtjes aan de top van de sociale hiërarchie, terwijl bij chimpansees – en andere mensapen – de mannetjes domineren.
Wat eten bonobo’s?
Bonobo’s eten vooral fruit en plantaardig materiaal, maar vullen hun dieet soms aan met ongewervelde dieren zoals rupsen en regenwormen. Ze verzamelen hun voedsel meestal in bomen, maar komen vaak naar de grond om samen te eten en hun eten met anderen te delen.
Eten bonobo’s vlees?
Bonobo’s kunnen vlees eten, zoals vleermuizen, vliegende eekhoorns of kleine antilopen, maar dat gebeurt zelden.
Er wordt vaak gedacht dat bonobo’s net als chimpansees op andere zoogdieren jagen – bijvoorbeeld op apen – maar bonobo’s zijn alleen ooit gezien terwijl ze deze dieren verzorgen of met ze spelen.
Hebben bonobo’s een staart?
Bonobo’s behoren tot de familie van de mensapen en hebben daarom geen staart. Als een primaat geen staart heeft, is het een aap (zoals een bonobo of gorilla). Heeft het dier wél een staart, dan is het waarschijnlijk een aapachtige, zoals een makaak of kapucijnaap.
Zijn bonobo’s gewelddadig?
Bonobo’s zijn veel minder gewelddadig dan chimpansees. Waar bij chimpansees gedrag als oorlog, moord en ruzies is waargenomen, lijken bonobo’s een veel vreedzamere cultuur te hebben. Ook zaken als infanticide (het doden van jongen) en kannibalisme, die bij chimpansees voorkomen, zijn bij bonobo’s nog nooit gezien.
Bonobo’s gebruiken seks als sociaal middel: ze ruilen seksuele handelingen voor voedsel of gunsten en gebruiken seks om conflicten op te lossen of spanningen te verminderen. Seksueel gedrag en sociaal gedrag zijn bij bonobo’s nauw met elkaar verbonden. Ze hebben seksueel contact met allerlei partners, ongeacht geslacht of leeftijd.
Zijn bonobo’s chimpansees?
Volgens de moderne wetenschap zijn bonobo’s en chimpansees twee aparte soorten die zich ongeveer 1,7 miljoen jaar geleden van elkaar hebben afgesplitst. Dat was echter niet altijd zo. Tot 1933 werden bonobo’s gezien als een ondersoort van de chimpansee en vaak aangeduid als “dwergchimpansees” vanwege hun iets kleinere lichaamsbouw. Bonobo’s en chimpansees zijn ongeveer even groot, maar bonobo’s hebben een slanker lichaam, smallere borstkas en langere benen.
Zijn bonobo’s apen?
Ja, bonobo’s behoren tot de superfamilie van de mensapen, samen met chimpansees, orang-oetans, gorilla’s, mensen en gibbons (die tot een aparte subfamilie behoren).
Mensapen hebben complexere hersenen dan apen. Het makkelijkste verschil tussen een aap en een mensaap is de staart: apen hebben er een, mensapen niet.
Staan mensen dichter bij chimpansees of bonobo’s?
Volgens DNA-vergelijkingen delen zowel chimpansees als bonobo’s 98,7% van hun DNA met mensen, en 99,6% met elkaar.
Ondanks die genetische overeenkomst vertonen chimpansees en bonobo’s heel verschillend gedrag. Mensen delen bepaalde gedragingen met beide soorten.
Hoe oud worden bonobo’s?
Bonobo’s hebben in het wild een levensverwachting van 20 tot 40 jaar. Er zijn echter gevallen bekend van wilde bonobo’s die wel 50 jaar oud werden.
Waarom zijn bonobo’s bedreigd?
Bonobo’s leven in een zeer klein gebied in de regenwouden van het Congobekken en komen nergens anders ter wereld voor. Daardoor leidt landbouwontwikkeling en de uitbreiding van menselijke nederzettingen tot ernstig verlies van leefgebied. Daarnaast worden bonobo’s helaas ook gestroopt voor bushmeat, lijden ze onder de gevolgen van conflicten in de regio en zijn ze kwetsbaar voor door mensen overgedragen ziektes — vooral naarmate mensen zich dichter bij hun leefgebied vestigen.
Hoeveel bonobo’s zijn er nog?
Het is moeilijk om het aantal bonobo’s nauwkeurig te schatten, omdat slechts 30% van hun oorspronkelijke verspreidingsgebied is onderzocht. Op basis van de vier bekende kerngebieden wordt het aantal individuen grofweg geschat op minimaal 15.000 tot 20.000. Deze schatting is echter te onzeker om als officiële populatiegrootte te gebruiken. Wel is zeker dat het aantal bonobo’s momenteel afneemt.
Ons werk
IFAW steunt de redding en revalidatie van bonobo’s bij Friends of Bonobos, een organisatie die het enige bonoboreservaat en herintroductiegebied ter wereld beheert: Lola ya Bonobo. Dit opvangcentrum bevindt zich in de Democratische Republiek Congo.
Een van de bonobo’s die daar werd opgevangen, is Ikoto, een bonobo van drie maanden oud die slachtoffer werd van illegale handel in wilde dieren. Ikoto is de jongste bonobo die ooit in Lola ya Bonobo is verzorgd. Zijn herstel vroeg om intensieve zorg, dag en nacht, waaronder liefdevolle aandacht van een pleegmoeder.
Hoe jij kunt bijdragen
Elke geredde bonobo draagt bij aan de toekomst van deze bedreigde diersoort. Door IFAW’s inzet tegen wildlifecrime en de redding van slachtoffers van illegale handel te steunen, draag jij direct bij aan het behoud van bonobo’s.