Gibbon
Gibbons zijn acrobatische, in bomen levende primaten die worden gekenmerkt door hun lange ledematen, waarmee ze zich behendig door de bomen slingeren. Ze onderscheiden zich van andere primaten door hun gebrek aan een staart en hun lange, dichte vacht, die varieert van crèmekleurig tot zwart. Gibbons zijn zeer sociale dieren die, in tegenstelling tot de meeste andere primaten, vaak langdurige banden aangaan en soms een levenslange partner hebben.
Hoewel gibbons vaak aapjes worden genoemd, behoren ze eigenlijk tot de mensapen. Toch worden ze niet gerekend tot de ‘grote mensapen’, zoals hun neven de gorilla, orang-oetan, chimpansee en bonobo. Gibbons zijn namelijk een stuk kleiner dan de rest van de mensapenfamilie: de meeste soorten zijn tussen de 40 en 65 centimeter lang en wegen slechts iets meer dan vijf tot zevenënhalf kilo.
Gibbons beschikken over een uitzetbare keelzak waarmee ze hun zang kunnen moduleren. Daarmee produceren ze complexe vocalisaties—ofwel ‘gezang’. Ze beginnen de dag vaak zingend bij zonsopgang, zowel solo als in duet met andere leden van hun gezin.
Deze kleine mensapen komen vooral voor in de subtropische en tropische regenwouden van Zuid-Azië. In de Chinese cultuur wordt de gibbon al eeuwenlang vereerd als een symbool van geluk. In het taoïstische gedachtegoed geldt de gibbon als een ‘verheven levensgeest’—een edele zwerver en dichter met een verheven geest van eenzaamheid.
Toch behoort deze vereerde soort tot de meest bedreigde binnen de mensapenfamilie. Sterker nog, gibbons zijn wereldwijd een van de meest ernstig bedreigde primatensoorten.
Wat is de wetenschappelijke naam van een gibbon?
Gibbons behoren wetenschappelijk gezien tot de familie Hylobatidae. Er zijn echter ongeveer 20 verschillende soorten gibbons, verdeeld over vier geslachten:
- Hoolock
- Hylobates
- Nomascus
- Symphalangus
Moleculaire gegevens wijzen erop dat deze vier geslachten onderling net zo verschillend zijn als chimpansees van mensen. Het belangrijkste onderscheid tussen de groepen is hun karyotype (het volledige stel chromosomen).
Zijn gibbons bedreigd?
Volgens de Internationale Unie voor het Behoud van de Natuur (IUCN) varieert de beschermingsstatus van gibbons van kwetsbaar tot ernstig bedreigd, afhankelijk van de soort—maar de meeste soorten zijn bedreigd of zelfs kritiek bedreigd.
Hoewel de Hainangibbon (Nomascus hainanus) als stabiel wordt beschouwd, is de enige overgebleven populatie beperkt tot een klein stukje bos in het Bawangling Nationaal Natuurreservaat op Hainan, China. De rest van de eilandpopulatie wordt al meer dan twintig jaar als uitgestorven beschouwd.
Waar leven gibbons?
Gibbons komen van nature voor in de regenwouden van Oost-, Zuid- en Zuidoost-Azië. Je vindt ze in landen als China, Thailand, Cambodja, Laos, Vietnam, Myanmar, Bangladesh, India, Maleisië en Indonesië—waaronder de eilanden Sumatra, Borneo en Java.
Gibbons zijn specifiek boombewonende (arborale) primaten. Ze brengen het grootste deel van hun tijd door in de bovenste en middelste lagen van het bladerdak. Wanneer ze zich toch op de grond begeven, lopen of rennen ze meestal rechtop op twee benen, terwijl ze hun lange armen boven hun hoofd houden voor balans.
Bedreigingen
Hoewel gibbons een paar natuurlijke vijanden hebben—zoals luipaarden, grote slangen en roofvogels—worden ze zelden actief door deze dieren bejaagd, omdat ze snel en moeilijk te vangen zijn. Ze worden echter wél ernstig bedreigd door vernietiging van hun leefgebied en door jacht voor traditionele medicijnen en de illegale huisdierenhandel.
Vernietiging van leefgebied
Gibbons zijn extreem kwetsbaar voor menselijke activiteiten. Hun leefgebieden in het regenwoud worden momenteel met razend tempo vernietigd, wat leidt tot een compleet verlies aan biodiversiteit. Zuidoost-Azië kent een van de hoogste ontbossingspercentages ter wereld, met jaarlijks een verlies van 1,2% van het regenwoud.
De belangrijkste oorzaken van deze habitatvernietiging zijn de productie van palmolie en houtkap. Ongeveer 84% van de wereldwijde palmolieproductie vindt plaats in Indonesië (57%) en Maleisië (27%).
Het is belangrijk te vermelden dat een groot deel van de ontbossing voor palmolieplantages en landbouw plaatsvindt door opzettelijke bosbranden. Niet alleen worden daarmee de kostbare leefgebieden van de gibbon vernietigd, veel van deze activiteiten zijn ook illegaal.
Stroperij
Stroperij en het vangen van gibbons vormen eveneens een ernstige bedreiging voor hun voortbestaan. De illegale handel in huisdieren is in Zuidoost-Azië springlevend. Jonge gibbons worden vaak met geweld bij hun moeders weggehaald om vervolgens op markten als huisdier verkocht te worden. Daarbij wordt de moeder meestal gedood, waardoor beide dieren het vaak niet overleven.
Hetzelfde geldt voor het gebruik van gibbons in traditionele medicijnen. Het vlees van hoeloks wordt al eeuwenlang gebruikt tegen bloedarmoede, door het te koken en te eten. Ook wordt er een pasta gemaakt van het hersenweefsel om kiespijn en hoofdpijn te verlichten, en het bloed wordt ingezet tegen aandoeningen als astma, tuberculose en levercirrose.
Zelfs beschermde gibbonpopulaties in nationale parken en natuurreservaten zijn niet veilig. Door de aanleg van wegen dwars door beschermde gebieden raken gibbonleefgebieden versnipperd, wat het voor stropers veel makkelijker maakt om toegang te krijgen.
Meest gestelde vragen
Wat eten gibbons?
Het dieet van gibbons bestaat grotendeels uit fruit. Wanneer er weinig fruit beschikbaar is, zoeken ze ook naar bladeren, bloemen, scheuten en insecten—zowel in de bomen als op de bosbodem.
Daarnaast is bekend dat gibbons soms jonge vogeltjes en vogeleieren eten.
Hoeveel gibbons leven er nog in het wild?
Het is lastig om precies te zeggen hoeveel gibbons er nog zijn, omdat er veel verschillende soorten bestaan die verspreid leven over de Aziatische regenwouden. Bovendien zijn gibbons moeilijk te tellen, omdat ze zich vaak hoog in het bladerdak verschuilen.
Toch weten onderzoekers zeker dat het aantal gibbons afneemt. Van sommige soorten zouden er nog maar zo’n 30 individuen in het wild leven. Dankzij natuurbeschermingsinspanningen is er hoop dat sommige populaties zich kunnen herstellen.
Hoeveel weegt een gibbon?
Het gewicht van een gibbon verschilt per soort. Gemiddeld weegt een gibbon tussen de zes en negen kilo. Kleinere soorten wegen doorgaans tussen de vijf en acht kilo.
Hoe groot zijn gibbons?
Gibbons behoren tot de kleinste mensapen. De meeste soorten zijn tussen de 40 en 65 centimeter lang, van kop tot teen. De siamang (Symphalangus syndactylus) is de grootste soort en kan tot wel 90 centimeter groot worden.
Hoe oud worden gibbons?
In het wild kunnen gibbons gemiddeld tot 25 jaar oud worden. In gevangenschap kunnen ze zelfs tot 50 jaar leven.
Door stroperij en grootschalige ontbossing is de levensverwachting van veel wilde gibbons echter flink afgenomen.
Zijn gibbons apen?
Hoewel gibbons vaak “gibbonapen” worden genoemd, zijn het eigenlijk geen apen, maar mensapen. Ze worden gerekend tot de zogenaamde ‘kleine mensapen’, in tegenstelling tot hun grotere neven zoals de chimpansee, gorilla en bonobo.
Dit verschil zit vooral in hun bouw: gibbons zijn kleiner van stuk, hebben langere armen, een dichtere vacht en een unieke keelzak die hun zang versterkt.
Net als de grote mensapen hebben gibbons een mensachtige lichaamsbouw en geen staart. Ze missen echter wel de hogere cognitieve vermogens en zelfbewustzijn van hun grotere verwanten—maar dat betekent zeker niet dat ze dom zijn.
Hebben gibbons een staart?
Nee, gibbons hebben geen staart. Dat is een van de kenmerken die hen onderscheiden van apen, want alle apensoorten hebben een zichtbare staart—met uitzondering van de berberaap, een aap zonder staart die in Noord-Afrika voorkomt.
Hoe worden gibbons beïnvloed door klimaatverandering?
Door menselijk veroorzaakte klimaatverandering worden gibbons rechtstreeks getroffen, vooral door de verslechtering en vernietiging van hun leefgebied ten gevolge van landbouw en landontginning.
Door de ontregeling van seizoenen verandert het evenwicht binnen ecosystemen en het gedrag van dieren die in hetzelfde leefgebied leven. Zo valt er tijdens het droge seizoen in Aziatische regenwouden tegenwoordig vaak meer regen dan normaal, wat invloed heeft op de vegetatiecycli—zoals de fruitperiode.
In plaats van vruchten groeien er bladeren, en bloemen die normaal vruchten zouden worden, sterven af. Omdat gibbons van nature frugivoor zijn (vruchteneters), moeten ze noodgedwongen op zoek naar andere voedselbronnen. Daardoor komen ze in concurrentie met andere soorten in het regenwoud, met als gevolg ondervoeding of zelfs verhongering.
Ons werk
Om de teruglopende gibbonpopulaties tegen te gaan, zet IFAW zich actief in tegen stroperij en de illegale handel in gibbons.
Onlangs werkte IFAW samen met Jakarta Animal Aid Network (JAAN) en de Wildlife Trust of India (WTI) aan een grootschalig undercoveronderzoek naar netwerken voor illegale handel in wilde dieren in Indonesië. Dag en nacht, verspreid over meerdere tijdzones, speurden we naar handelaren—zowel fysiek als online—via sociale media en berichtendiensten waar gibbons en andere beschermde diersoorten illegaal werden verhandeld.
Door ons voor te doen als geïnteresseerde kopers, wisten we het vertrouwen van deze tussenpersonen te winnen en kregen we toegang tot locaties waar de dieren werden vastgehouden. Vervolgens werkten we samen met een speciale politie-eenheid om een inval te plannen en uit te voeren. Tijdens deze actie werden arrestaties verricht en werden de dieren gered door JAAN, waarna ze in veiligheid zijn gebracht en konden beginnen aan hun rehabilitatie.
Ons werk is risicovol en verre van afgerond. Hoewel de recente arrestaties ons een dieper inzicht gaven in het criminele netwerk achter de illegale dierenhandel in Indonesië, blijft deze handel wereldwijd enorm. Volgens de Amerikaanse douane- en immigratiedienst is de illegale handel in wilde dieren jaarlijks goed voor meer dan 10 miljard dollar. Criminele netwerken met zulke winsten schuwen geen enkel middel om onderzoek te dwarsbomen en ontdekking te voorkomen.
IFAW en haar partners blijven zich inzetten in de frontlinie van deze strijd. Al meer dan tien jaar voeren we actie via onze Coalition to End Wildlife Trafficking Online, die samenwerkt met opsporingsdiensten, overheden, online marktplaatsen en sociale mediaplatforms om informatie te verzamelen en online handelaren op te sporen.
Sinds de lancering van de coalitie in 2018 ontdekten we bijna 12.000 beschermde diersoorten te koop via meer dan 5.000 advertenties op 106 marktplaatsen en vier socialemediaplatforms. Al sinds 2008 werken we met technologiebedrijven samen om wildlife-cybercriminaliteit aan het licht te brengen en het criminelen moeilijker te maken om ongezien hun gang te gaan.
Van het ondersteunen van de handhaving van wetgeving tot het aandringen op internationale beleidsverandering en het creëren van bewustzijn onder consumenten: IFAW doet er alles aan om de illegale handel in wilde dieren een halt toe te roepen.
Hoe jij kunt bijdragen
Gibbons krijgen steeds meer te maken met een afname in hun populatie door menselijke activiteiten en wildlifecriminaliteit. IFAW zet zich actief in om deze bedreigingen aan te pakken—voor gibbons én voor andere bedreigde diersoorten.
