Zebra
Wat is een zebra?
Zebra’s zijn Afrikaanse zoogdieren die bekendstaan om hun opvallende zwart-witte strepen, die helpen om bijtende paardenvliegen af te weren. Er is lang gediscussieerd over welke kleur hun ‘basis’ is, maar tegenwoordig wordt aangenomen dat zebra’s zwart zijn met witte strepen in hun vacht.
Als lid van de paardenfamilie hebben zebra’s een typisch paardachtig uiterlijk, met lange benen en een manenrij langs hun nek. Elke zebra heeft een uniek streeppatroon, vergelijkbaar met een menselijke vingerafdruk.
Zebra’s komen voor in verschillende Afrikaanse leefgebieden, van savannes en graslanden tot bergachtige streken. De soort bepaalt grotendeels welk leefgebied een zebra verkiest, aangezien elke soort een ander geografisch gebied bewoont.
Er zijn drie soorten zebra’s: de steppezebra, de Grevyzebra en de bergzebra. Je kunt ze onderscheiden aan de hand van hun streeppatroon:
- Steppezebra’s zijn de meest voorkomende soort. Ze hebben brede, ver uit elkaar liggende strepen en leven in graslanden in grote delen van Oost- en Zuidelijk Afrika.
- Grevyzebra’s zijn te herkennen aan hun smallere strepen en zijn de meest bedreigde soort. Ze leven in droge, schaars beboste gebieden in Kenia en het zuiden van Ethiopië.
- Bergzebra’s leven in droge, hoger gelegen gebieden in Zuidelijk Afrika, met name in Namibië.
Bij Grevyzebra’s zijn de mannetjes groter dan de vrouwtjes. Bij de steppezebra en bergzebra is er vrijwel geen verschil in grootte tussen de geslachten.
Van alle soorten is de Grevyzebra het grootst. Ze zijn tussen de 1,24 en 1,6 meter hoog bij de schouder en wegen tussen de 350 en 500 kilogram.
De bergzebra is iets kleiner en lichter, wat hen helpt om zich in ruiger terrein te bewegen. Ze zijn tussen de 1,16 en 1,45 meter hoog bij de schouder en wegen tussen de 200 en 430 kilogram.
Steppezebra’s zijn qua grootte vergelijkbaar met bergzebra’s: gemiddeld 1,1 tot 1,5 meter hoog bij de schouder en een gewicht van 175 tot 400 kilogram.
Zebra’s zijn zoogdieren, wat betekent dat ze levend baren en hun jongen zogen met melk. Na een draagtijd van 11 tot 13 maanden brengt een vrouwtje één veulen ter wereld, dat kort na de geboorte al kan staan en lopen. De moeder zorgt meestal voor het jong, maar krijgt daarbij bescherming en steun van de kudde.
Zebra’s spelen een belangrijke rol in het ecosysteem. Ze worden beschouwd als ‘pionierbegrazers’ die voorkomen dat bepaalde plantensoorten overwoekeren, wat de biodiversiteit ten goede komt.
Als herbivoren eten zebra’s uitsluitend planten—vooral bladeren, struiken en kleine bomen. Ze zijn een zogenaamde sleutelsoort: ze zijn essentieel voor het voortbestaan van hun leefomgeving. Door stevige, hoge planten op te eten maken ze ruimte voor kleinere dieren die afhankelijk zijn van lage, voedzame grassen.
Daarnaast vormen zebra’s een belangrijke prooi voor roofdieren zoals leeuwen, hyena’s en krokodillen. Hun snelheid en wendbaarheid zijn hun voornaamste verdedigingsmechanismen, en ze leven vaak in grote groepen voor extra bescherming.
Wat is de wetenschappelijke naam van een zebra?
Elke soort zebra heeft een andere wetenschappelijke naam:
- Grevyzebra: Equus grevyi
- Bergzebra: Equus zebra
- Steppezebra: Equus quagga
De Grevyzebra is vernoemd naar Jules Grévy, een voormalige president van Frankrijk. In 1882 kreeg hij een zebra cadeau van de koning van Abessinië (nu Ethiopië). Toen biologen ontdekten dat het een andere soort was dan bekende zebra’s, werd deze naar de president genoemd.
Is de zebra een bedreigde diersoort?
De drie soorten zebra’s hebben verschillende bedreigingsniveaus, volgens de IUCN:
- Bergzebra’s: kwetsbaar
- Steppezebra’s: bijna bedreigd (en dicht bij de status 'kwetsbaar')
- Grevyzebra’s: bedreigd
Waar leven zebra’s?
De drie soorten zebra’s leven in verschillende delen van Afrika:
- Grevyzebra’s leven in droge graslanden en struikgebieden in Kenia en afgelegen delen van zuidelijk Ethiopië.
- Steppezebra’s hebben het grootste verspreidingsgebied. Ze komen voor van Zuid-Soedan en zuidelijk Ethiopië tot aan de Nijl in het oosten en helemaal tot in zuidelijk Angola, Namibië en noordelijk Zuid-Afrika. Ze gedijen in savannes, graslanden en struikgebieden.
- Bergzebra’s leven op grotere hoogte in Zuid-Afrika, Namibië en Angola. Ze zijn aangepast aan ruige, bergachtige terreinen tot wel 2000 meter boven zeeniveau.
Bedreigingen
Zebra’s zijn kwetsbaar door jacht, verlies van leefgebied, ziektes en klimaatverandering. Deze bedreigingen doen hun aantallen afnemen.
Klimaatverandering
Zebra’s zijn bijzonder kwetsbaar voor droogtes. Naarmate droogte zich verder over Afrika verspreidt en vaker voorkomt, vermindert dit de beschikbaarheid van waterbronnen en beperkt het de toegang tot voedsel en drinkwater voor zebra’s.
In 2022 bracht een verwoestende droogte in Kenia het voortbestaan van de Grevyzebra in gevaar — een soort die nu al met uitsterven wordt bedreigd. Na vier mislukte regenseizoenen staan veel wilde dieren in Noord-Kenia voor een catastrofale klimaatramp.
Stroperij
Zebra’s worden bejaagd om hun iconische zwart-witte vachten. Sommige ondersoorten zijn door overbejaging zelfs al uitgestorven. De quagga, een ondersoort van de steppezebra, werd eind 19e eeuw volledig uitgeroeid.
In sommige regio’s worden zebra’s ook bejaagd om hun vlees, door lokale gemeenschappen — voor eigen consumptie of voor verkoop. Dit vormt vooral een bedreiging voor de steppezebra, zeker wanneer ze zich buiten beschermde gebieden begeven.
Helaas worden zebra’s ook gevangen en verhandeld als exotisch huisdier. Over de hele wereld, waaronder de VS, worden zebra’s gehouden vanwege hun zeldzaamheid, alsof het huispaarden zijn. In 2021 ontsnapten er zelfs drie zebra’s van het terrein van een fokker van exotische dieren in de VS, wat opnieuw laat zien dat wilde dieren niet thuishoren in gevangenschap.
Verlies van leefgebied
Zebra’s krijgen steeds minder ruimte om te leven, en dat komt vooral door drie grote oorzaken:
- Landbouw en aquacultuur
- Veeteelt en veehouderij
- Woon- en commerciële ontwikkeling
Boerderijen en veeteelt brengen vaak hekken met zich mee die de migratieroutes van steppezebra’s blokkeren. Daardoor kunnen ze hun jaarlijkse trektochten niet voltooien, wat leidt tot voedseltekort en het uiteenvallen van populaties.
Grevyzebra’s kwamen vroeger op veel meer plekken voor. Fossielen tonen aan dat hun leefgebied zich ooit uitstrekte tot in Azië en zelfs China. Nu leven ze alleen nog in Kenia en Ethiopië, met minder dan 3.000 individuen in het wild.
Door toenemende landbouw, veeteelt en stedelijke ontwikkeling blijft er steeds minder leefruimte over voor zebra’s. Ze moeten concurreren om voedsel en water, ook met soortgenoten, en leggen steeds grotere afstanden af om bronnen te vinden.
Ziektes
Alle zebra’s kunnen te maken krijgen met ziekten zoals miltvuur, tekenziekten zoals Theileria en Babesia, en het Westnijlvirus. Maar de Grevyzebra wordt het zwaarst getroffen.
Wanneer zebra’s in contact komen met niet-gevaccineerd vee, kunnen ze snel besmet raken. Door verlies van leefgebied komen ze steeds dichter in de buurt van boerderijdieren, wat het risico op gevaarlijke infecties vergroot. Zulke uitbraken kunnen hele populaties van de toch al zeldzame Grevyzebra uitroeien.
Verlies van genetische diversiteit
Een groot probleem voor de Kaapse bergzebra is het verlies van genetische variatie. Hun populatie is erg klein, wat het risico op inteelt vergroot.
Inteelt zorgt voor een verlaagde genetische diversiteit, waardoor zebra’s gevoeliger worden voor ziekten en aandoeningen. Naarmate hun leefgebied verder versnippert en populaties van elkaar geïsoleerd raken, wordt het nog moeilijker om genetische uitwisseling in stand te houden.
Meest gestelde vragen
Wat eet een zebra?
Zebra’s zijn herbivoren en grazen voornamelijk op gras. Hun dieet bestaat vooral uit verschillende grassoorten, maar ze eten ook bladeren, knoppen, schors, struiken en kleine boompjes.
Als sleutelsoort dragen zebra’s bij aan het behoud van een gezond ecosysteem. Hun graasgedrag helpt open vlaktes te onderhouden voor andere grazers die afhankelijk zijn van korter en voedzamer gras.
Water is uiteraard van levensbelang voor zebra’s. Ze moeten regelmatig drinken om gehydrateerd te blijven, vooral in hun natuurlijke leefgebieden zoals de Afrikaanse savannes.
Zijn zebra’s zwart of wit?
Zebra’s zijn zwart met witte strepen. De witte strepen ontstaan door een gebrek aan melanine, waardoor het haar in die gebieden geen pigment bevat.
Als je een zebra zou scheren, zou de huid eronder volledig zwart zijn.
Zijn zebra’s sneller dan paarden?
Hoewel zebra’s en paarden op elkaar lijken, zijn zebra’s niet sneller dan paarden.
Zebra’s halen een topsnelheid van gemiddeld 64 kilometer per uur, terwijl paarden snelheden tot wel 88 kilometer per uur kunnen bereiken.
Slapen zebra’s staand?
Net als paarden kunnen zebra’s staand slapen. In die houding kunnen ze een lichte slaap bereiken waarin ze nog steeds alert blijven op hun omgeving. Dit helpt hen snel te reageren op mogelijke roofdieren of dreiging.
Voor een diepere slaap gaan zebra’s wel liggen, vooral ’s nachts als ze zich veiliger voelen.
Hoe oud wordt een zebra?
Gemiddeld worden zebra’s in het wild tot 25 jaar oud.
Wat zijn de drie soorten zebra’s?
Er zijn drie hoofdsoorten zebra’s:
- Steppezebra (Plains zebra) – Dit is de meest voorkomende soort. Ze zijn herkenbaar aan hun brede zwart-witte strepen en leven in graslanden en savannes in Oost- en Zuidelijk Afrika.
- Grevyzebra – De grootste van de drie soorten, met smallere strepen dan de steppezebra. Ze komen voor in droge gebieden van Oost-Afrika, met name in Ethiopië, Kenia en Somalië.
- Bergzebra – Deze soort kent twee ondersoorten: de Kaapse bergzebra en de Hartmann’s bergzebra. Ze zijn kleiner dan steppezebra’s en hebben een uniek streeppatroon met een roosterachtig motief op hun achterwerk. Ze leven in Zuid-Afrika, Namibië en Angola.
Elke soort heeft zijn eigen kenmerken, zoals verschillen in streeppatroon, grootte en leefgebied.
Hoe dichtbij zijn zebra’s bij uitsterven?
De bedreigingsstatus van zebra’s verschilt per soort.
De zebra met de kleinste populatie in het wild is de Grevyzebra, waarvan er nog ongeveer 1.900 volwassen individuen over zijn. Volgens de IUCN wordt deze soort als bedreigd beschouwd en loopt op dit moment het meeste risico om uit te sterven, vergeleken met de andere twee soorten.
Sommige ondersoorten van zebra’s, zoals de quagga, zijn al uitgestorven door menselijk toedoen. Het laatst bekende exemplaar stierf in 1872 in de London Zoo.
Zijn zebra’s vriendelijk?
Over het algemeen staan zebra’s bekend als sociale dieren binnen hun kuddes. Ze vertonen een zekere mate van vriendelijkheid of tolerantie tegenover elkaar. Soms kunnen mannetjes echter agressief zijn, vooral bij het verdedigen van hun territorium.
Wat interacties met mensen betreft, is het belangrijk om te beseffen dat zebra’s niet gedomesticeerd zijn zoals paarden. Ze zijn niet vriendelijk tegenover mensen en er zijn gevallen bekend waarin zebra’s mensen aanvielen — mogelijk een van de redenen waarom ze nooit zijn gedomesticeerd.
Zebra’s zijn wilde dieren en horen niet thuis als huisdier. Toch zijn ze gewild op de illegale huisdierenmarkt.
Ons werk
IFAW helpt wereldwijd bedreigde diersoorten te beschermen – waaronder zebra’s.
In 2022 trof een ernstige droogte Noord-Kenia, na vier mislukte regenseizoenen op rij. Dit bracht het voortbestaan van de bedreigde Grevyzebra ernstig in gevaar.
Gelukkig biedt de Grevy’s Zebra Trust (GZT)—de enige organisatie ter wereld die zich volledig richt op het behoud van de Grevyzebra in Kenia—levensbelangrijke zorg aan deze kwetsbare dieren, met steun van IFAW.
GZT zag hoe het voedsel en water in het gebied afnamen, en bood extra voedsel en water aan wilde zebra’s waar nodig—vooral belangrijk voor zogende moeders, die sterk afhankelijk zijn van voldoende water.
In 2015 werkte IFAW ook mee aan het herplaatsen van dieren, waaronder zebra’s, naar het beschermde Kasungu National Park in West-Malawi. Door decennialange stroperij en menselijke druk was het aantal wilde dieren daar bijna volledig verdwenen. Dankzij herintroductie van verschillende soorten én steun voor lokale rangers, is het park nu weer een levendig ecosysteem.
Samen met onze partners wereldwijd zetten we ons in voor een toekomst waarin dieren en mensen in harmonie kunnen samenleven.
Hoe jij kunt bijdragen
Zebra’s worden bedreigd door klimaatverandering, jacht, verlies van leefgebied en ziektes. IFAW werkt aan het behoud van zebra’s en hun leefgebieden.
