Klimaatverandering: begrippen en definities

Wat bedoelen we met op de natuur gebaseerde oplossingen voor klimaatverandering? Waarom kunnen we een dier beschouwen als een ecosysteemingenieur? Hieronder staan enkele termen die door IFAW worden gebruikt als we het hebben over ons werk om klimaatverandering tegen te gaan. Omdat andere organisaties en partijen deze termen wellicht ook gebruiken – of juist andere – willen we graag verduidelijken wat ze betekenen.

Agroforestry

Agroforestry (of boslandbouw) houdt in dat bomen en struiken worden geïntegreerd in landbouwpraktijken. Agroforestry kan veel voordelen bieden voor de landbouw en het klimaat. Bomen kunnen bijvoorbeeld het vee beschermen tegen de zon, wind en extreme weersomstandigheden. Bomen en struiken vormen ook leefgebieden voor cruciale bestuivers, versterken de gezondheid van de bodem, slaan koolstof op, vertragen afvoer van water, verminderen erosie en verbeteren de waterkwaliteit rond gewassen en vee.

Agroforestry kan veel verschillende vormen aannemen, maar ze hebben allemaal te maken met het planten van gewassen of het onderbrengen van vee rond of tussen bomen. Bomen zijn cruciaal voor onze planeet en ze kunnen onze landbouw helpen.

Biochar

Biochar is een vorm van houtskool van vast materiaal. Het is een koolstofrijk asproduct dat wordt gemaakt door het verhitten van biomassa (waaronder houtsnippers, plantenresten en mest) bij zeer hoge temperaturen.

Het belangrijkste doel van biochar is koolstofopslag. Het kan ook worden gebruikt als bodemsupplement. Door het als brandstof te gebruiken komt er echter koolstof vrij in de atmosfeer, wat het doel van koolstofopslag tenietdoet.

Biodiversiteit

Biodiversiteit verwijst naar de verscheidenheid aan dier- en plantensoorten die leven in een bepaald ecosysteem – of wereldwijd. De biodiversiteit van veel ecosystemen wordt bedreigd door stijgende temperaturen en veranderende weerpatronen, net als de wereldwijde biodiversiteit: 1 miljoen soorten worden met uitsterven bedreigd omdat ze zich niet kunnen aanpassen aan de klimaatverandering.

Blauwe koolstof

Blauwe koolstof (blue carbon) is koolstofdioxide die is opgeslagen in de oceaan nadat het is opgenomen uit de atmosfeer. De meeste blauwe koolstof lost direct op in de oceaan, maar het wordt ook opgeslagen in sediment, vegetatie, bodem, DNA en eiwitmoleculen, en in allerlei organismen, van fytoplankton tot walvissen.

Koolstofvastlegging

Koolstofvastlegging (of koolstofopslag) is het vastleggen en opslaan van koolstof in planten en dieren. Planten absorberen en slaan koolstofdioxide (CO²) op en vervolgens eten dieren deze planten. Zo helpen dieren koolstof op te slaan en te recyclen.

Door wilde dieren te beschermen en te behouden, helpen we koolstof op te slaan uit de atmosfeer. Walvissen leveren bijvoorbeeld als grootste dieren op aarde een grote bijdrage aan het vastleggen van koolstof. Als een walvis sterft, brengt hij tonnen aan koolstof naar de bodem van de oceaan en slaat die daar eeuwenlang op.

Klimaatverandering

Klimaatverandering verwijst naar verschuivingen in temperatuur en weerpatronen op de lange termijn (niet naar veranderingen op de korte termijn of van dag tot dag). Sinds de 19e eeuw zijn menselijke activiteiten grotendeels verantwoordelijk voor klimaatverandering. Het verbranden van fossiele brandstoffen – kolen, olie en gas – draagt bij aan het broeikaseffect, waardoor het klimaat van onze planeet snel verandert.

Klimaatbestendigheid

Klimaatbestendigheid beschrijft of landschappen, gemeenschappen en individuele bestaansmiddelen goed bestand zijn tegen stijgende temperaturen, veranderende weerpatronen, droogtes en andere gevolgen van klimaatverandering.

COP

Een Conferentie van de Partijen (Conference of the Parties; COP of CoP) is in grote lijnen het hoogste bestuursorgaan van een internationaal verdrag. De COP bestaat uit vertegenwoordigers van lidstaten van het verdrag. Zij zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het verdrag en nemen besluiten die dit ondersteunen.

COP's worden niet alleen gebruikt voor verdragen over klimaatverandering; ze kunnen ook gericht zijn op verdragen over kernwapens, gevaarlijke chemicaliën of tabak, om er maar een paar te noemen. De Conferentie van de Verenigde Naties over Klimaatverandering (United Nations Climate Change Conference; UNFCCC) wordt al sinds 1992 jaarlijks gehouden. COP28 vindt plaats van november tot december 2023 in Dubai.

Ecosysteemingenieur

Ecosysteemingenieurs zijn dieren die hun ecosystemen op belangrijke manieren beïnvloeden, vaak door hun leefgebieden te veranderen of creëren. Door deze leefgebieden te creëren en in stand te houden, beïnvloeden ze andere soorten. Er zijn twee soorten ecosysteemingenieurs: allogene ingenieurs veranderen biotische en abiotische materialen in hun leefgebied fysiek (bijvoorbeeld bevers), terwijl autogene ingenieurs zelf veranderen als organismen (bijvoorbeeld bomen).

Olifanten zijn een goed voorbeeld van ecosysteemingenieurs. Via hun voeding verzamelen en verspreiden ze zaden, waaruit planten groeien die van cruciaal belang zijn voor andere diersoorten. Als olifanten door bossen of de savanne trekken, zorgen ze er bovendien voor dat kreupelhout en bomen lager bij de grond komen te liggen, waardoor kleinere dieren hiervan kunnen eten. Op deze manier zijn andere dieren afhankelijk van olifanten om te overleven. Een ander voorbeeld zijn haaien: hun dieet zorgt ervoor dat bepaalde populaties algenetende vissen juist gedijen, waardoor onze oceanen gezond blijven.

Ecosysteemdiensten

Ecosysteemdiensten zijn positieve invloeden die de natuur biedt en waarvan onze overleving afhankelijk is, zoals water, schaduw, aarde en organisch materiaal. Als we de biodiversiteit wereldwijd blijven aantasten, verliezen we toegang tot deze ecosysteemdiensten.

Ecotoerisme

Ecotoerisme is het toerisme naar natuurlijke omgevingen, waarbij vaak wilde dieren worden geobserveerd. Ecotoerisme dient niet alleen om mensen bewust te maken van bedreigde ecosystemen en het behoud van kwetsbare soorten, maar het biedt gemeenschappen die in deze omgevingen leven ook inkomsten en levensonderhoud. Een voorbeeld van ecotoerisme is walvisspotten, dat een alternatieve vorm van inkomsten biedt aan locaties die voorheen inkomsten genereerden uit de walvisjacht.

Energie-efficiëntie

Energie-efficiëntie beschrijft huishoudelijke apparaten en andere zaken die ontworpen zijn om minder energie te gebruiken en minder uitstoot te veroorzaken. Een voorbeeld hiervan zijn de energiezuinige fornuizen die IFAW en Wildlife Trust of India (WTI) hebben geïnstalleerd in Assam, India. Voorheen hakten gezinnen in Assam grote hoeveelheden bomen om als brandstof voor deze fornuizen. De energie-efficiënte kachels die IFAW deze gemeenschap hielp installeren, hebben meer dan 10.000 bomen gespaard. Energie-efficiënte apparaten verminderen niet alleen uitstoot, maar hebben ook economische voordelen en helpen belangrijke ecosystemen in stand te houden.

Opwarming van de aarde

De opwarming van de aarde is de stijging van de gemiddelde temperatuur wereldwijd als gevolg van het veranderende klimaat. Naar verwachting zal de temperatuur tegen 2040 met 1,5°C zijn gestegen.

Broeikasgassen

Broeikasgassen zijn gassen die bijdragen aan het broeikaseffect door infrarode straling vast te houden in onze atmosfeer, in plaats van deze terug de ruimte in te stralen. Infrarode straling is afkomstig van de zon en warmt de planeet op.

Geïntegreerd landschaps- en waterbeheer

Geïntegreerd landschapsbeheer houdt in dat de bescherming en het effectieve beheer van wilde dieren en hun leefgebieden worden gekoppeld aan en in evenwicht gebracht met het brede scala aan andere vormen van landgebruik. Geïntegreerd landschapsbeheer moet rekening houden met zowel het levensonderhoud van mensen die afhankelijk zijn van het land als de overleving van wilde dieren.

Geïntegreerd waterbeheer beschrijft praktijken zoals het bouwen van dammen, het gebruik van landbouwtechnieken om meer water vast te houden en het planten van bomen. Deze methoden zorgen ervoor dat het water in het landschap zakt zodat het van het ene regenseizoen op het andere kan worden vastgehouden. Hierdoor wordt de impact van droogte geminimaliseerd en kunnen zowel mensen als dieren van het land profiteren om te overleven.

Verlies en schade

In de klimaatonderhandelingen van de VN verwijst verlies en schade naar de gevolgen van klimaatverandering waaraan gemeenschappen zich niet kunnen aanpassen en die we niet kunnen beperken. Hieronder valt het verlies van levens, het verlies van huizen door extreme overstromingen of zwaar weer, schade aan het milieu en nog veel meer.

Nationaal vastgestelde bijdragen

Onder de Overeenkomst van Parijs is de nationaal vastgestelde bijdrage (nationally determined contribution; NDC) van elk land een zelfbepaalde klimaatbelofte. Elk NDC beschrijft in detail wat dat specifieke land belooft te doen om de uitstoot te verminderen en klimaatverandering tegen te gaan. De NDC's beschrijven ook hoe elk land de financiën zal veiligstellen om deze doelen te bereiken.

Op de natuur gebaseerde oplossingen

Natuurgerichte (op de natuur gebaseerde) oplossingen richten zich op het beschermen van de natuur als middel om het verlies en de schade door klimaatverandering te beperken, aan te passen en aan te pakken. Deze oplossingen houden in dat er maatregelen worden genomen om de natuur, wilde dieren en belangrijke ecosystemen te beschermen en te behouden. Deze zijn allemaal belangrijk voor ons klimaat. Natuurgerichte oplossingen omvatten het behoud van wilde dieren, het behoud van het zeeleven, het behoud van ecosystemen, projecten voor blauwe koolstof, en nog veel meer.

Lees hier meer over de invloed van klimaatverandering op wilde dieren.

Draag bij aan het helpen van dieren die door klimaatverandering worden getroffen.