Welke neushoornsoorten zijn er?

Neushoorns bestaan al heel lang, zelfs al in de ijstijd. Hun voorouder, de wolharige neushoorn, leefde toen in Siberië.

Er bestaan wereldwijd nog maar vijf neushoornsoorten. Deze vallen allemaal onder de familie Rhinocerotidae. Er leven twee neushoornsoorten in Afrika:

• Zwarte neushoorn (Diceros bicornis)
• Witte neushoorn (Ceratotherium simum)

Er leven drie neushoornsoorten in Azië:

• Sumatraanse neushoorn (Dicerorhinus sumatrensis)
• Javaanse neushoorn (Rhinoceros sondaicus)
• Indische neushoorn (Rhinoceros unicornis)

We beschrijven ze alle vijf.

1. Zwarte neushoorn

De zwarte neushoorn (Diceros bicornis) wordt nog wel eens verward met de witte neushoorn, de andere neushoornsoort in Afrika. Hoewel ze zwarte en witte neushoorn heten, zijn ze beide grijs.

Wat is het verschil tussen zwarte en witte neushoorns?

Ze zijn het best van elkaar te onderscheiden door hun lippen. Zwarte neushoorns hebben puntige lippen, die zijn ontwikkeld om bladeren en planten te plukken, en witte neushoorns hebben wijde, 'vierkantere' lippen, om gras te eten.

Waarom heten ze 'zwarte' en 'witte' neushoorn?

De naamgeving komt waarschijnlijk van een misverstand. Het schijnt dat Nederlandse kolonisten naar de witte neushoorn verwezen als een neushoorn met een wijde lip, maar dat de Engelsen het woord 'wide' (wijd) verstonden als 'white' (wit). Omdat ze dachten dat neushoorns met brede lippen witte neushoorns werden genoemd, noemden ze de andere soort zwarte neushoorns.

Dit is dan weer doorgedrongen in de Nederlandse taal, gezien wij ze nu ook zwart en wit noemen. Ter verduidelijking wordt in het Nederlands de zwarte neushoorn ook wel eens puntlipneushoorn genoemd, en de witte neushoorn ook wel breedlipneushoorn.

Wat zijn de kenmerken en ondersoorten van de zwarte neushoorn?

Het meest kenmerkende aan neushoorns zijn natuurlijk hun hoorns. Zoals zijn Latijnse naam (vrij vertaald als 'tweehoorn tweehoorn') al zegt, hebben zwarte neushoorns twee hoorns. De hoorns van alle neushoorns zijn gemaakt van keratine, net als jouw vingernagels. Ook neushoornhoorns groeien hun hele leven door. De voorste hoorn is altijd langer dan de achterste, en kan bij de zwarte neushoorn wel 50 centimeter lang worden.

Zwarte neushoorns wegen 800 tot 1.400 kilogram, een gemiddelde grootte voor een neushoorn.

Er zijn drie ondersoorten zwarte neushoorns:

• Oostelijke zwarte neushoorn (Diceros bicornis michaeli)
• Zwarte neushoorn (Diceros bicornis minor)
• Diceros bicornis bicornis

De westelijke zwarte neushoorn (Diceros bicornis longipes), nog een ondersoort, is in 2006 uitgestorven.

Waar leven zwarte neushoorns en hoeveel zijn er nog?

Zwarte neushoorns zijn solitaire dieren, en komen voor in kleine delen van Angola, Kenia, Mozambique, Namibië, Zuid-Afrika, Tanzania, Zimbabwe, Zambia en Malawi. Ze kunnen in verschillende leefomgevingen leven, waaronder semi-woestijn-savannes, bossen en wetlands.

Vroeger leefden ze in tweederde van Afrika, overal ten zuiden van de Sahara. Sindsdien zijn ze op veel plaatsen uitgestorven. Tussen begin 1900 en 1995, in nog geen honderd jaar tijd, is hun aantal met 96% afgenomen. De laatst bekende schatting van het aantal zware neushoorns is van eind 2018, toen waren er ongeveer 5.630.

2. Witte neushoorn

De witte neushoorn of breedlipneushoorn (Ceratotherium simum) is de grootst levende neushoornsoort. Deze neushoorns kunnen (bij uitzondering) wel tot 4.000 kilogram (!) wegen. Het zijn na olifanten de grootste landzoogdieren. Mannelijke witte neushoorns zijn 3,7 tot 4 meter lang en 2 meter hoog. Ze zijn aanzienlijk groter dan de vrouwtjes.

De witte neushoorn lijkt, zoals je hierboven hebt gelezen, op de zwarte neushoorn, maar is te herkennen aan zijn brede, 'vierkantere' lippen. Deze brede bek is aangepast aan hun dieet, dat voornamelijk bestaat uit verschillende grassen die in hun leefgebieden op grasland en savannes te vinden zijn. Ze gebruiken hun lippen om het gras dicht bij de grond af te snijden.

Zowel witte als zwarte neushoorns zijn eigenlijk grijs, en beide soorten hebben twee hoorns.

Wat zijn de ondersoorten van de witte neushoorn?

Er zijn twee ondersoorten witte neushoorns:

• Noordelijke witte neushoorn (Ceratotherium simum cottoni)
• Zuidelijke witte neushoorn (Ceratotherium simum simum)

Noordelijke witte neushoorns zijn lichter en kleiner dan zuidelijke witte neushoorns. De mannelijke noordelijke witte neushoorn weegt rond de 1.600 kilogram, en de mannelijke zuidelijke witte neushoorn weegt tussen de 2.000 en 2.400 kilogram.

Waar leven witte neushoorns en hoeveel zijn er nog?

De noordelijke witte neushoorn is functioneel uitgestorven: er leven nog slechts 2 individuen, een moeder en dochter. De zuidelijke witte neushoorn was ooit ook bijna uitgestorven, maar inspanningen voor zijn behoud en bescherming hebben positief uitgepakt. Van 20-50 individuen aan het einde van de 19e eeuw is de populatie gegroeid tot ongeveer 21.000 individuen in 2012 – hoewel dat aantal nu weer aan het afnemen is.

Witte neushoorns leven met name in Zuid-Afrika. Er zijn projecten opgezet om de dieren weer te herintroduceren in Botswana, Eswatini (voorheen Swaziland), Namibië, Uganda, Zimbabwe, Mozambique, Kenia en Zambia. In Zambia leeft intussen weer een populatie witte neushoorns. Witte neushoorns leven in graslandschappen, struikgewas en savannegebieden. Ze zijn vaak te vinden onder bomen of in modder, om zich te beschermen tegen de zon en insecten.

In tegenstelling tot zwarte neushoorns, zijn witte neushoorns socialere dieren. Ze leven vaak in kuddes tot twaalf dieren groot.

3. Sumatraanse neushoorn

De Sumatraanse neushoorn (Dicerorhinus sumatrensis) is makkelijk te onderscheiden van andere soorten neushoorns. De neushoorns zijn donkerrood-bruinachtig van kleur en hebben korte, donkere, stugge haren op hun lichaam. Ze hebben twee hoorns. De Sumatraanse neushoorn weegt 500-800 kilo, wat hem de kleinste neushoornsoort maakt. Volwassen mannetjes zijn ongeveer 2,5 meter lang en hebben een schouderhoogte van 1,5 meter.

Waar leven Sumatraanse neushoorns en hoeveel zijn er nog?

De Sumatraanse neushoorn is een van de drie neushoornsoorten die in Azië leeft, en een van de twee soorten die in Indonesië leeft. Dit is hun laatst overgebleven thuisland van de tien landen waar ze ooit voorkwamen. De ongeveer 30 overgebleven Sumatraanse neushoorns leven in geïsoleerde gebieden op de eilanden Sumatra en Borneo.

Sumatraanse neushoorns leven voornamelijk in dichte bossen, moerassige gebieden en gebieden met dicht struikgewas en bamboe. De dieren zijn goed aangepast aan het leven op heuvelachtig en bergachtig terrein. Ze zijn dan ook de enige neushoornsoort in Azië die daar voorkomt.

4. Javaanse neushoorn

De Javaanse neushoorn (Rhinoceros sondaicus) heeft één hoorn. Beter gezegd: de mannelijke Javaanse neushoorns hebben die. Vrouwelijke Javaanse neushoorns zijn de enige nog bestaande neushoorns ter wereld die ook als ze volwassen zijn geen hoorn hebben.

De Javaanse neushoorn lijkt qua uiterlijk op de Indische neushoorn, maar is iets kleiner. Hij wordt geschat op een gewicht van 2.300 kilogram en een lengte van 3,2 meter. Javaanse neushoorns hebben ook iets kleinere hoofden en minder duidelijke huidplooien dan Indische neushoorns. Zowel de mannetjes als vrouwtjes hebben slagtandachtige snijtanden, die ze soms gebruiken om te vechten.

Ondanks hun omvang zijn Javaanse neushoorns actieve klimmers en uitstekende zwemmers. Deze vaardigheden helpen hen om te navigeren door hun leefgebied, dat bestaat uit moerassen, tropische bossen en gebieden met dicht struikgewas en bamboe. Ze leven het liefst in vochtige, tropische en subtropische omgevingen – vooral die met waterpoelen en modderpoelen.

Waar leven Javaanse neushoorns en hoeveel zijn er nog?

De Javaanse neushoorn is de meest zeldzame neushoornsoort, en zelfs een van de meest bedreigde diersoorten ter wereld. Het is niet bekend precies hoe veel Javaanse neushoorns er nog leven, maar onderzoek uit 2021 schatte de populatie op ongeveer 76 individuen in het wild.

De laatste overgebleven Javaanse neushoorns leven, net als Sumatraanse neushoorns, in Indonesië. De Javaanse neushoorns leven in een beschermd nationaal park op het eiland Java. Ooit kwam de Javaanse neushoorn voor in veel verschillende gebieden over heel Zuid- en Zuidoost-Azië.

5. Indische neushoorn

Waarom zijn neushoorns belangrijk?

Neushoorns zijn essentieel voor hun leefgebieden, voor andere diersoorten en voor lokale gemeenschappen. Door veel vegetatie te eten houden ze de omgeving leefbaar voor andere planten- en diersoorten. Ze zorgen voor de biodiversiteit door zaden te verspreiden via hun mest. Dit zorgt voor nieuwe planten én voor vruchtbare grond. Ze zorgen ook voor waterbronnen door in de modder te rollen.

In de bossen van Indonesië zorgen neushoorns ook voor voedsel voor andere wilde dieren. Ze maken namelijk tijdens het rondtrekken de bosbodem vrij en creëren kleine open plekken, waar dan veel planten beter groeien.

Daarnaast zijn neushoorns goed voor de lokale economie. Safaritoerisme is een belangrijke inkomstenbron voor lokale gemeenschappen in Afrika, en de neushoorn is een populair dier om te spotten.

Waardoor worden neushoorns bedreigd? 

Volgens IUCN zijn de Javaanse, Sumatraanse en zwarte neushoorns ernstig bedreigd. De Indische neushoorns zijn kwetsbaar en de witte neushoorns zijn bijna bedreigd. De grootste bedreigingen voor alle vijf soorten neushoorns zijn afkomstig van mensen.

Stroperij en illegale handel: Neushoorns worden met name gestroopt om hun hoorns te verkopen via de illegale handel. Er is veel vraag naar neushoornhoorn, vooral voor traditionele medicijnen – hoewel de kracht hiervan niet wetenschappelijk is bewezen. Ook wordt het gebruikt voor decoratie en geschenken.

Verlies en versnippering van leefgebied: Het leefgebied van de neushoorn en de kwaliteit ervan nemen af naarmate de menselijke bevolking en de bijkomende infrastructuur toenemen. Dit heeft meerdere gevolgen:

• Neushoorns hebben minder toegang tot voedsel, schuilplaatsen en partners. Minder schuilplaatsen betekent dat ze meer risico lopen om gestroopt te worden. Minder partners vergroot het risico op inteelt en verlaagt de gezondheid van de populaties.
• Als populaties dichter op elkaar leven, verlaagt dit de voortplanting, omdat de dieren heel territoriaal zijn. Er is meer kans op onderlinge gevechten. Ook is er een grotere kans op ziektes.
• Hoe dichter mensen bij wilde dieren leven, hoe meer mens-dier-conflicten er ontstaan. Beide partijen kunnen hierbij gewond raken of zelfs gedood worden. Het kan ook leiden tot een negatief beeld van neushoorns onder de lokale bevolking, wat natuurbehoud moeilijker maakt.
• Er is minder land beschikbaar om neushoorns te herintroduceren in hun historische verspreidingsgebied.

Klimaatverandering: Wijzigingen in weerpatronen veranderen leefgebieden: bossen worden bijvoorbeeld grasland; en savannes worden droger en droger. Droogte zorgt ervoor dat er minder waterpoelen zijn, waarvan neushoorns afhankelijk zijn voor drinken en als bescherming tegen de zon en insecten. In India zijn steeds meer onvoorspelbare moessonoverstromingen.

Hoe kunnen we neushoorns helpen? 

IFAW helpt neushoorns op verschillende manieren en in alle gebieden waar ze leven – en ook jij kunt ze op meerdere manieren helpen.

Wereldwijd strijden we voor het tegengaan van wildlifecriminaliteit. We werken aan het beschermen van dieren, het versterken van de handhaving, het verminderen van de vraag naar producten die via stroperij worden verkregen, het sluiten van de markten en het tegengaan van de handel – ook online. We hebben bijvoorbeeld samen met partners undercoveronderzoek gedaan in Indonesië, waarbij online netwerken van illegale smokkelaars werden blootgelegd.

In Afrika ondersteunen we toegewijde rangers die zich inzetten voor de bescherming van neushoorns, zoals Team Lioness. Dit team draagt bij aan het tegengaan van stroperij en het bevorderen van het samenleven van mensen met neushoorns.

In India redden en rehabiliteren we neushoornkalfjes die bijvoorbeeld tijdens het regenseizoen hun moeder kwijtraakten door overstromingen. Het team laat ze in Manas National Park weer vrij. In dit park is de neushoornpopulatie ooit uitgeroeid, maar we hebben samen met onze partners het landschap hersteld en belangrijke wilde dieren teruggebracht. Ook hebben we de hoeveelheid beschermd land uitgebreid.

Onze samenwerkingen hebben geleid tot initiatieven tegen stroperij, en bijgedragen aan betrokkenheid met gemeenschappen, internationaal beleid en landschapsbehoud. We hebben de capaciteit van rangers verbeterd en gezorgd voor juridische ondersteuning om te zorgen dat stropers worden veroordeeld.

Algemene tips om neushoorns te helpen

• Koop geen producten die afkomstig (kunnen) zijn van neushoorns. Mocht je die al hebben: lever ze in bij RVO. Dit maakt neushoornhoorn minder gewild voor kopers en minder winstgevend voor stropers.
• Meld verdachte artikelen die je online ziet bij het betreffende platform en help zo de illegale handel tegen te gaan.
• Steun organisaties zoals IFAW, zodat we samen neushoorns kunnen beschermen en kunnen helpen om hun voortbestaan in de toekomst veilig te stellen.
  

Wil jij helpen om neushoorns in de toekomst te behouden? Help om verweesde neushoorns te redden, stroperij aan te pakken, en neushoorns wereldwijd te beschermen.