Bijenteelt biedt veel mogelijkheden in Malawi en Zambia

De toenemende winstgevendheid van de bijenteelt zorgt voor de verschuiving naar deze inkomstenbron, naast andere klimaatvriendelijke landbouwinitiatieven.

Anthony Chatama, een lokale leider in Kasungu, is optimistisch over de toekomst van de bijenteelt. "Op basis van de eerste ervaringen zien we veel potentiële voordelen in de bijenteelt," zegt hij. Bovendien zien we een hoger inkomen voor onze gezinnen, en onze coöperaties kunnen een belangrijke rol spelen bij de opbouw van gemeenschapsprojecten.

Het oogsten van honing is niet per se nieuw in deze gemeenschappen. Het is een eeuwenoude traditie in Afrika, waar jagers honing oogsten uit bijenkolonies die ze bij toeval vinden of door de bijen te volgen naar boom- en bodemholtes. Ze doen dit vaak 's nachts, wanneer de bijen inactief zijn, meestal zonder beschermende kleding en met behulp van vuur en rook om ze te bedwingen. De verzamelde honing is voornamelijk voor eigen gebruik, hoewel wat overblijft onbewerkt wordt verkocht.

Bijenteelt is voordelig voor wilde dieren

De gebieden Kasungu en Lukusuzi maken deel uit van de Malawi-Zambia Transfrontier Conservation Area (TFCA), het grensoverschrijdende beschermde natuurgebied. IFAW werkt hier in twee verschillende landen, in drie nationale parken en met de omliggende gemeenschappen.

Het is een cruciaal landschap voor ons Room to Roam-initiatief, omdat het belangrijk is voor de seizoensgebonden migratie van olifanten. De dieren komen soms in conflict met de mensen die hier wonen, meestal kleine boeren die voor hun inkomen afhankelijk zijn van hun gewassen.  

Room to Roam streeft naar klimaatbestendige landschappen waar dieren en mensen samen in balans kunnen zijn, ondanks de uitdagingen die de klimaatverandering met zich meebrengt.

In samenwerking met partners traint het project boeren in klimaatslimme landbouwtechnieken en het verbouwen van droogtebestendige gewassen. Hierbij wordt biodiversiteit ondersteund en ontbossing voorkomen.

Mogelijkheden om inkomsten te genereren

Tot voor kort was de honingproductie in deze gemeenschappen nooit een manier om inkomsten te genereren. Het was een kwestie van profiteren van wat de natuur te bieden had.

In de gemeenschappen rond Kasungu beginnen de mensen te geloven dat met betere productieprocessen en marketing er geld kan worden verdiend met de honingproductie. Ze kunnen nu al met de verkoop van onverwerkte honing, en nog zonder een vaste markt, ongeveer US$ 5 per liter verdienen op dorpsmarkten, of US$ 2,50 met de verkoop aan incidentele kopers.

Phillip Namagonya, IFAW Community Engagement Officer, gelooft dat er nog een lange weg te gaan is voordat de nieuwe commerciële honingboeren hun volledige productiepotentieel hebben bereikt en concurrerend zijn op de binnenlandse, regionale en internationale markten.

“Met training over het toevoegen van waarde, het op de juiste manier oogsten en verwerken en het zorgen voor directe marktconnecties kunnen imkers hun bedrijf winstgevender maken”, zegt Namagonya. "IFAW werkt samen met partners als Community Markets for Conservation (COMACO), die de expertise hebben om te helpen."

De markt voor honing is enorm en aan de vraag wordt niet voldaan. Gegevens voor 2020 van Africa Eats – een Afrikaanse holding die bestaat uit een verzameling lokaal gerunde voedsel- en landbouwbedrijven – laten zien dat in Malawi slechts 60 tot 90 ton honing wordt geleverd door binnenlandse productie, van de 200 ton honing die jaarlijks wordt verzocht.

Internationaal bieden de ontwikkelingen in Tanzania, buurland van Malawi en Zambia, inzicht in de bestaande marktkansen voor honing. Lokale media in Tanzania meldden onlangs dat Oost-Afrika een overeenkomst voor honingexport heeft gesloten met China, dat jaarlijks 32 miljoen ton wil ontvangen. Het rapport meldde verder dat Tanzania jaarlijks al US$ 77 miljoen verdient aan de export van honing en bijenproducten.

Door de stijgende vraag naar honing op de lokale en internationale markten is er echter meer aanbod nodig. Om aan deze vraag te voldoen en de gemeenschappen mogelijkheden te bieden om in hun levensonderhoud te voorzien, heeft IFAW vorig jaar bijna 300 bijenkorven geleverd aan coöperaties in vier regio's rond Kasungu. De bijenkorven werden geplaatst in bossen van gemeenschappen die aan het park grenzen. De honingoogst van dit jaar is al begonnen, er is 700 kilo verzameld sinds juli 2024.

In het Malawi-Zambia-gebied, waar IFAW samenwerkt met COMACO, werden voor dit project 1.500 bijenkorven verstrekt – vijf voor elk van de 300 huishoudens. 

Bosherstel en het voorkomen van mens-dier-conflicten

Naast het bieden van economische voordelen, is de bijenteelt een strategisch middel voor natuurbehoud. Het draagt bij aan het behoud van bossen, wat essentieel is voor het ophangen van bijenkorven.

"Het is een kans voor bosherstel in ons gebied, want je hebt bomen nodig om bijenkorven op te hangen," zegt Chatama. "Nu brengt bosbehoud verschillende voordelen voor ons ecosysteem met zich mee."

Bijenteelt is ook een manier om mens-dier-conflicten te voorkomen. Mensen gaan vaak beschermde gebieden in om grondstoffen te winnen voor hun huishouden. Als zij goedlopende bijenteeltbedrijven hebben, hoeven ze het nationale park niet in te gaan en lopen ze geen risico aangevallen te worden door wilde dieren. 

Het voorkomt ook op een andere manier conflicten tussen mensen en olifanten. Wetenschappelijk onderzoek heeft namelijk aangetoond dat omheiningen van bijenkorven olifanten er effectief van kunnen weerhouden om akkers te betreden, waardoor conflicten worden voorkomen en het vreedzaam samenleven wordt bevorderd. Eén zo'n onderzoek werd uitgevoerd in Kenia en gepubliceerd in African Journal of Ecology in 2011, en een reeks andere onderzoeken heeft sindsdien soortgelijke resultaten opgeleverd.

Volgens de onderzoeken zijn olifanten, ondanks hun enorme omvang, bang voor bijen vanwege hun zoemende geluid, geur en steek. Dus zorgen ze ervoor dat ze veilig blijven door uit de buurt te blijven. 

Investeringen zijn nodig

Malidadi Langa, voorzitter van het bestuur van Kasungu Wildlife Conservation for Community Development Association (KAWICCODA), een door de gemeenschap geleide organisatie, beschrijft bijenteelt als een op de natuur gebaseerde, inkomstengenererende strategie voor natuurbehoud. Hij roept partners op om te investeren in de hele waardeketen van honing om de kansen die de bijenteelt biedt te maximaliseren, van productie tot marketing. 

"Imkers helpen bij het verwerken, verpakken en op de markt brengen van honing zou de ondernemingen in staat stellen om een aanzienlijke bijdrage te leveren aan natuurbehoud en levensonderhoud," zegt Langa. De behoefte aan investeringen in de hele keten wordt crucialer naarmate de bijenteelt meer ingeburgerd raakt.

Terwijl deze gemeenschappen de eeuwenoude kunst van de bijenteelt gebruiken om een nieuwe weg in te slaan naar economische onafhankelijkheid en milieubeheer, is de steun van wereldwijde partners cruciaal om het volledige potentieel van deze missie te realiseren.