12 dieren die mensen en de planeet helpen

Wist je dat bijen ons kunnen beschermen tegen rondtrekkende olifanten? Of dat haaien CO² uit de atmosfeer houden? De dieren om ons heen – over de hele wereld – helpen ons, elkaar en de planeet op talloze manieren te beschermen. Hieronder staan slechts een paar van de dieren die we hiervoor moeten bedanken.

1. Olifanten

Als grootste landdieren op aarde spelen olifanten om verschillende redenen een belangrijke rol in hun ecosystemen. Ten eerste consumeren ze elke dag wel 150 kilo vegetatie en slaan ze grote hoeveelheden koolstof op in hun mest, die vervolgens in de bodem terechtkomt. Dit is goed voor de bodem als meststof, maar voorkomt ook dat broeikasgas in de atmosfeer terechtkomt. Hun mest verspreidt ook zaden, waardoor veel planten hun leven danken aan olifanten. 

Ten tweede zijn olifanten altijd in beweging. Als ze door bossen en savannes zwerven, breken ze de struiken en bomen af die hun paden blokkeren. Dit klinkt misschien schadelijk, maar het is juist goed voor het ecosysteem. Door doornstruiken uit te roeien, voorkomen olifanten dat open vlaktes overwoekerd raken. Ze dunnen ook de bomen uit die concurreren om zonlicht, waardoor nieuwe planten kunnen groeien. 

Ten derde helpen olifanten de kleinere dieren om hen heen door takken af te breken. Sommige dieren kunnen hun voedselbronnen niet bereiken zonder dat olifanten dat voedsel dichter bij de grond brengen. En als ze met hun sterke poten, slurf en slagtanden naar ondergrondse waterbronnen graven, creëren ze waterpoelen voor dieren die die zelf niet kunnen maken.

Hoe profiteren mensen hiervan? De biodiversiteit die olifanten ondersteunen, helpt om mensen van vitale hulpbronnen te voorzien. We hebben allemaal schaduw, zonlicht, vruchtbare grond, water en andere ‘ecosysteemdiensten’ nodig om te overleven. Olifanten helpen ons om sommige van deze diensten direct te leveren. Door deze te leveren aan andere dieren – waarvan mensen sommige nodig hebben om in hun levensonderhoud te voorzien – helpen ze concurrentie tussen mensen en wilde dieren te voorkomen.

2. Schubdieren

Als je geen fan bent van mieren en termieten, moet je blij zijn met schubdieren (ook wel pangolins): één schubdier eet wel 70 miljoen insecten per jaar. Dit voorkomt dat bossen worden vernietigd door termieten. Door met hun lange, scherpe klauwen naar insecten te graven, maken ze bovendien holen die voedingsstoffen helpen verspreiden en de bodem doorluchten. We noemen pangolins ook wel hovenieren van ecosystemen. De holen die ze graven geven andere kleine dieren een thuis. Daarnaast verscheuren pangolins rottende boomstammen en termietenheuvels, wat helpt bij de afbraak van organisch en anorganisch (niet-organisch) materiaal. Hierdoor circuleren mineralen en voedingsstoffen door de bossen.

Pangolins zorgen voor ongediertebestrijding en onderhoud van vegetatie. Dit als schuw, klein en geschubd zoogdier. Helaas worden ze voortdurend bedreigd door stroperij. Daarom zet IFAW zich in om het schubdier te beschermen.

3. Neushoorns

Als megaherbivoren zijn neushoorns essentieel voor het behoud van de vegetatie in hun leefgebieden. Veel mensen die in de buurt van leefgebieden van neushoorns wonen, zijn afhankelijk van de natuurlijke hulpbronnen die zij helpen verschaffen. Door in plassen te rollen, houden neushoorns bestaande waterbronnen open en creëren ze nieuwe bronnen. Na het waden blijft de vruchtbare moddergrond aan hun lichaam plakken. Als dit vervolgens opdroogt en eraf valt, verspreidt het zich over het leefgebied. De mest van neushoorns, waarmee ze hun territorium afbakenen, is tevens goed voor de bodem. De savannes die ze onderhouden fungeren als natuurlijke koolstofreservoirs, wat helpt in de strijd tegen klimaatverandering.

4. Giraffen

Als hoogste landdieren ter wereld kunnen giraffen bij delen van bomen komen die andere soorten niet kunnen bereiken. Ze helpen hierdoor bij de bestuiving en zaadverspreiding van deze planten en stimuleren de nieuwe groei van bestaande bomen. Net als neushoorns en olifanten zorgen ze met hun mest ook voor het vruchtbaar maken van de bodem.

Giraffen ondersteunen ook de overleving van kleinere dieren door een vroegtijdig waarschuwingssysteem te bieden tegen roofdieren. Ze kunnen carnivoren zoals leeuwen op kilometers afstand herkennen, dus als een giraffe op de vlucht slaat, volgen andere prooidieren. Door verschillende diersoorten te helpen, bevorderen giraffen de biodiversiteit, wat grote voordelen oplevert voor ons en de planeet.

5. Walvissen

Wist je dat walvissen zorgen voor minstens de helft van de zuurstof die wij inademen? Ze doen dit door zich te voeden met fytoplankton: kleine, plantachtige organismen die nabij het oppervlak van de oceaan leven. Via fotosynthese legt fytoplankton kooldioxide vast en geeft het zuurstof af. Dit helpt ook tegen klimaatverandering.

Diep in de oceaan voeden walvissen zich met allerlei zeedieren, waaronder krill en vis. Ze komen naar de oppervlakte om lucht te happen en te poepen. Walvispoep fungeert als meststof voor fytoplankton, waardoor ze elk jaar honderdduizenden tonnen koolstof uit de atmosfeer kunnen opnemen. Dit maakt walvissen essentieel in onze strijd tegen klimaatverandering en laat zien waarom het zo belangrijk is om te beschermen.

6. Koala's

Koala's zijn op verschillende manieren belangrijk voor de ecosystemen in Australië. Ten eerste bemesten hun uitwerpselen de bosbodem, wat plantengroei bevordert en waarvan sommige kleine zoogdieren en insecten eten. Ten tweede gebruiken vogels de vacht van koala's in hun nesten, omdat deze vacht zeer isolerend is. Ten derde helpen koala's bij het behoud van eucalyptusbossen. Als koala's zouden verdwijnen, zouden andere dierenpopulaties toegang krijgen tot de eucalyptus, wat zou leiden tot decimering van de bomen. Door koala's te beschermen, helpen we honderden andere planten- en diersoorten te beschermen. Omdat Australië zo vaak wordt geteisterd door bosbranden, is het van vitaal belang om de soorten in leven te houden die deze ecosystemen beschermen.

7. Honden

Honden zijn op talloze manieren hulpvaardig voor mensen. Therapiehonden helpen ons in huis en in klaslokalen, verzorgingstehuizen en ziekenhuizen om stress en angst te verlichten. Ook bieden ze vele voordelen aan kinderen met ADHD en autisme. Hulphonden zijn speciaal opgeleid om mensen met een handicap te helpen.

Speciaal getrainde honden helpen reddingsteams bij het zoeken naar gewonde, zieke en vermiste dieren. IFAW werkt bijvoorbeeld samen met het Detection Dogs for Conservation-team van de University of the Sunshine Coast in Australië. Hierbij sporen honden zieke en gewonde koala’s op en helpen ze de teams om gezondheids- en leefgebiedonderzoeken uit te voeren. Eén detectiehond, Bear, kan koala's vinden door de geur van hun vacht. Een andere hond, Billie-Jean, speurt naar uitwerpselen voor dna-monsters. Nieuwe aanwinst Austin identificeert leefgebieden van koala's en buidelmarters.

Veel honden helpen ook bij het redden van mensen tijdens rampen. Davey de spaniël, een winnaar van onze jaarlijkse Animal Action Awards, dient bij de Lancashire Fire and Rescue Service in het Verenigd Koninkrijk als zoek- en reddingshond. Hij werkt op locaties waar aardbevingen en explosies hebben plaatsgevonden om te zoeken naar vermiste mensen die een hoog risico lopen.

Speurhonden kunnen ons ook helpen bij het bestrijden van wildlife criminaliteit door vrachten met dierlijke onderdelen op te sporen. Senseo en Sonic zijn twee van zulke honden die helpen de handel in wilde dieren in Benin te stoppen. Bruce en Boris helpen in de strijd tegen jaguarstroperij.

8. Vleermuizen

Vleermuizen staan bekend als enge nachtwezens, maar ze helpen ons op allerlei manieren. Net als bijen, vlinders en vogels zijn vleermuizen bestuivers. Als je van bananen, mango's, cashewnoten, avocado's, perziken of vijgen houdt, kun je vleermuizen bedanken voor hun hulp bij de bestuiving van de bloemen en de verspreiding van de zaden.

Daarnaast eten vleermuizen insecten; zo helpen ze de populaties muggen, kevers en motten onder controle te houden. Dit helpt niet alleen om vervelende muggenbeten en de ziektes die ze verspreiden te voorkomen, maar het vermindert ook de behoefte aan pesticiden in de landbouw. Bovendien is de mest van vleermuizen (guano genoemd) rijk aan stikstof, wat onze bodem helpt bemesten.

9. Haaien

Ondanks hun angstaanjagende reputatie helpen haaien ons veel meer dan dat ze gevaarlijk voor ons zijn. Hun voedingsgedrag beïnvloedt de populatie en verspreiding van prooidieren, wat van vitaal belang is voor het evenwicht in mariene ecosystemen. Onze oceanen zijn cruciaal in de strijd tegen klimaatverandering en produceren ongeveer de helft van alle zuurstof ter wereld. Eén manier waarop haaien helpen om klimaatverandering tegen te gaan is door te jagen op zeeschildpadden, die anders de zeegrasvelden zouden overbevolken en opeten.

Haaien voeden zich met de vissen die zelf algenetende vissen eten, dus indirect beschermen ze de populaties algenetende vissen. Dit voorkomt dat algen de oceaan overnemen en koraalriffen verstikken. Net als walvissen verspreiden haaien ook voedingsstoffen van de diepe oceaan naar ondiepere wateren via hun uitwerpselen.

10. Bijen

Als bestuivers zijn bijen verantwoordelijk voor de productie van veel van het voedsel dat we eten. Driekwart van de gewassen die we verbouwen is afhankelijk van bestuivers, waaronder bijen. Als bestuivende insecten van de planeet zouden verdwijnen, zou de productie van gewassen onmiddellijk met 5-8% dalen. Honingbijen alleen al bestuiven ongeveer 80% van alle bloeiende planten. Naast bestuiving kunnen bijen ons ook helpen door conflicten tussen mensen en dieren te voorkomen. Onlangs heeft IFAW geholpen bij een afrastering van bijenkorven in Malawi; dit voorkomt dat olifanten te dicht bij mensen in de buurt komen. De grootste landzoogdieren op aarde vermijden deze kleine insecten zodat ze niet in hun ogen, oren of slurf gestoken worden. Dit is heel belangrijk, omdat het snel gevaarlijk kan worden voor beide partijen wanneer mensen en olifanten elkaar treffen.

11. Primaten

Onze meest naaste dierlijke verwanten zijn om een aantal redenen belangrijk om te beschermen. Omdat ze zo op mensen lijken, kunnen we andere primatensoorten bestuderen om meer over onszelf te leren. Daarnaast bevorderen primaten in veel gebieden het toerisme of zijn ze belangrijk voor culturele en religieuze overtuigingen.

Primaten zijn ook belangrijk voor hun ecosystemen. Via hun eetgewoontes verspreiden ze zaden, wat de plantengroei en -diversiteit bevordert. Primaten zijn vaak de dieren die verantwoordelijk zijn voor het verspreiden van de zaden van boomsoorten met een groot zaadvolume, die vaak een hoge koolstofdichtheid hebben. Primaten helpen zo bij het vastleggen van koolstof en klimaatverandering tegen te gaan.

12. Vogels

Net als bijen zijn veel vogelsoorten belangrijke bestuivers. Vele van hen zijn ook cruciale verspreiders van zaden van planten die we gebruiken voor voedsel, hout, medicijnen en recreatie. Afhankelijk van hun dieet helpen bepaalde vogelsoorten ook bij het onder controle houden van insectenpopulaties. 

Roofvogels zijn toproofdieren, wat betekent dat ze een grote ecologische rol spelen. Dit doen ze door muizen- en rattenpopulaties onder controle te houden. Overpopulatie van knaagdieren kan gezondheidsrisico's opleveren voor mensen, dus het is belangrijk dat we roofvogels zoals haviken, arenden, uilen en valken beschermen. Sommige vogels, zoals gieren, voeden zich met karkassen van dieren – zij zijn de opruimdienst van de natuur.

Vogels zijn ook belangrijk voor onderzoekers, die hun aanwezigheid bestuderen om de gezondheid van ecosystemen en de impact van giftige stoffen te meten. Bovendien bevorderen vogels het ecotoerisme, omdat veel mensen fervente vogelaars zijn. Tot slot is de guano (poep) van zeevogels rijk aan stikstof en andere voedingsstoffen, waardoor het een geweldige meststof is.