Indrukwekkende dierlijke instincten

Wat zijn diereninstincten? 

Instincten zijn in wezen de interne signalen die ons aangeven wat we moeten doen om te overleven. Mensen beschikken net als wilde dieren over instincten. Wanneer je bijvoorbeeld iets aanraakt dat heel erg heet is, trek je meteen je hand terug omdat je lichaam niet wil verbranden. Probeer je naar de zon te kijken, dan sluiten je ogen automatisch omdat je lichaam ze wil beschermen tegen schade. En wanneer je voeding nodig hebt, geeft je lichaam aan dat je honger hebt. Instincten zijn reacties die plaatsvindt zonder dat we er bewust over hoeven na te denken.

Enkele basisvoorbeelden van diereninstincten zijn het blaffen van honden, het migreren van vogels, het zwemmen van vissen en het bouwen van dammen door bevers. Vissen hoeven niet ‘onderwezen’ te worden in het zwemmen zoals wij naar school gaan om rekenen te leren; ze weten instinctief hoe ze dat moeten doen zodra ze geboren worden. Op dezelfde manier hoeven bevers geen les te nemen in het bouwen van dammen en hoeven vogels geen aardrijkskunde te bestuderen om hun weg naar huis te vinden. Hun soorten hebben zich over miljoenen jaren ontwikkeld om zich aan te passen aan hun leefomgeving en begrijpen instinctief hoe deze dingen gedaan worden.

De ontwikkeling van deze vaardigheden bij dieren gebeurt via natuurlijke selectie. Over meerdere generaties hebben de individuen met deze nuttige instincten een grotere kans om te overleven en deze eigenschappen door te geven aan hun nakomelingen. Uiteindelijk bezit de hele soort dit instinct.

Instincten vs. aangeleerd gedrag 

Voorbeelden van indrukwekkende diereninstincten 

Hier zijn enkele voorbeelden van indrukwekkende instinctieve gedragingen die dieren overal ter wereld vertonen.

Monarchvlinders leggen tot wel 4.800 kilometer af tijdens hun herfst- en lentemigraties. Dat is vergelijkbaar met het rijden van Maine naar Arizona of van Parijs naar Teheran zonder borden of GPS. Deze ontzettend kleine dieren kunnen tot 160 kilometer per dag vliegen en als grote groep weten ze precies waar ze naartoe gaan. Van generatie op generatie vinden de vlinders instinctief hun weg naar dezelfde broedplaatsen als hun voorouders.

Veel vogelsoorten ondernemen vergelijkbare migraties. De langste migratie in het dierenrijk is die van de noordse stern. Deze zeevogels leggen jaarlijks ongeveer 90.000 kilometer af—van de Noordpool naar de Zuidpool.

Slakken hebben een interessant overlevingsinstinct waar sommige mensen zich waarschijnlijk in kunnen herkennen. Wanneer ze zich moeten beschermen, nemen ze zeer lange dutjes—soms wel tot drie jaar achtereen.

Afrikaanse longvissen kunnen zelfs als vissen zonder water floreren. Als een van deze vissen zich bedreigd voelt, scheidt hij een cocon van slijm af en graaft zich in de grond in. De soort dankt zijn naam aan zijn indrukwekkende long, die is uitgerust met een ademhalingsbuis waardoor hij kan ademen met regenwater terwijl hij begraven is. Met dit verbazingwekkende instinct kan de Afrikaanse longvis tot een jaar buiten het water overleven.

Een andere onderwaterbewoner, de elektrische paling, beschikt over uitstekende overlevingsvaardigheden. Wanneer hij zich bedreigd voelt, stoot hij instinctief een elektrische schok van 600 tot 800 volt uit—voldoende om een paard te doden of een mens buiten bewustzijn te laten raken.

Een van de dodelijkste jachtinstincten is dat van de jaguar. Bij het bespringen van hun prooi weten jaguars dat ze zich op de achterkant van de nek moeten richten. Door deze te doorboren met hun ongelooflijk krachtige kaken en scherpe tanden, doden ze hun slachtoffer direct.

Komodovaranen hebben indrukwekkende eetinstincten. Ze consumeren bijna elke soort vlees, waaronder kadavers, knaagdieren en zelfs waterbuffels. Met een gewicht van 68 kilogram kunnen ze tot wel 80% van hun lichaamsgewicht in één maaltijd opeten. Na het eten braken ze echter alle onverwoestbare delen—zoals botten, haren, veren en schubben—terug uit in de vorm van pellets.

Ringstaartmaki's hebben een uniek instinct voor conflictoplossing. Omdat ze in grote sociale groepen leven, komen ze vaak in conflict tijdens het broedseizoen. Hun methode om dit op te lossen zijn stinkgevechten. Mannelijke ringstaartmaki's zwaaien met hun staarten om een geur door de lucht te verspreiden, die afkomstig is van de geurklieren op hun schouders en polsen. Dit doen ze beurtelings totdat een van de maki's zich overgeeft.

Hoewel ze geen geweldige nestbouwers zijn, hebben duiven goede co-ouderschapinstincten. Mannelijke duiven zitten van mid-ochtend tot laat in de middag op de eieren, terwijl de vrouwtjes de avond- en nachtshift op zich nemen. Veel andere vogels, zoals zeearenden, delen ook de taak om op de eieren te zitten.

De grote witte haai heeft scherpe jachtinstincten—hoewel ze minder gevaarlijk voor mensen zijn dan je zou denken, aangezien dodelijke haaienaanvallen minder waarschijnlijk zijn dan sterven door een vallende kokosnoot. Deze grote zeedieren kunnen bloed van wel 4,8 kilometer afstand waarnemen en dit volgen door de oceaan.

Roofwantsen, die in Maleisië te vinden zijn, vertonen misschien wel een van de vreemdste instinctieve gedragingen in het dierenrijk. Deze insecten jagen op mieren, eten hun organen op en transformeren vervolgens hun uitwendig skelet in een soort pantser. Ze dragen deze nieuwe beschermlaag om roofdieren, zoals vogels, knaagdieren en andere insecten— waaronder soortgenoten—te misleiden en in de war te brengen.

Voorbij de fundamentele instincten van dieren. 

Naast de instincten die dieren aanzetten tot jagen, vluchten, foerageren of baden, hebben onderzoekers complexere gedragingen opgemerkt die lijken te wijzen op een emotionele diepgang bij sommige soorten.

Een intrigerend gedrag dat bij bepaalde soorten is waargenomen, is de manier waarop ze met hun doden omgaan. Zo is het bekend dat eksters zich verzamelen rond hun overleden soortgenoten, het lichaam zachtaardig aanraken en takken en dennennaalden ernaast leggen. Ook is waargenomen dat rode vossen aarde en takjes over de lichamen van overleden makkers leggen.

Olifanten tonen een opmerkelijke empathie voor elkaar. Wanneer bijvoorbeeld een olifant achterblijft bij de kudde door een blessure, kunnen de andere olifanten stop­pen en wachten of langzamer gaan lopen. Dit gedrag is bijzonder fascinerend, omdat het niet in het voordeel is van de overleving van de andere olifanten, maar ze doen het desondanks.

Andere dieren, zoals de chimpansees die door Jane Goodall zijn bestudeerd, zijn dansend waargenomen zonder enige duidelijke reden, behalve voor het plezier—bijvoorbeeld in de regen of bij watervallen. Goodall merkte ook op dat ze dacht dat een chimpansees zich beschaamd voelde nadat hij uit een boom was gevallen, terwijl hij om zich heen keek om te zien of andere chimpansees zijn val hadden gezien.

Sommige dieren die uit gevaarlijke situaties zijn gered, hebben blijk gegeven van een zekere dankbaarheid jegens hun menselijke redders. Een voorbeeld hiervan is een vrouwelijke bultrugwalvis die in 2005 verstrikt raakte in vistuig en door een team duikers werd bevrijd. Nadat ze was vrijgelaten, wreef ze liefdevol tegen elke duiker aan en maakte ze ongebruikelijke bewegingen, wat leek op een poging om het team te bedanken voor het redden van haar leven.

Afrikaanse buffels vertonen een interessante vorm van stemmen. Wanneer ze beslissen in welke richting ze willen gaan, geven vrouwelijke leden van de kudde hun voorkeur aan door te staan, in de gewenste richting te kijken en vervolgens op de grond te gaan liggen.

Er is nog niet veel bekend over veel van deze complexere dieren gedragingen. Het is onduidelijk of ze instinctief zijn of dat ze zijn geleerd van andere leden van hun soort. Maar wanneer dieren tekenen van ‘menselijke’ emoties vertonen, kunnen we ons beter met hen identificeren of beschouwen we hen als intelligenter. In werkelijkheid tonen vele verschillende diersoorten, van kleine insecten tot grote walvissen, tekenen van dergelijke ‘intelligentie’ en sociale complexiteit, ook al gaan we ervan uit dat hun gedrag voornamelijk is geworteld in basisbiologische functies zoals eten, voortplanten en rusten.