Waarom klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit samen moeten worden aangepakt

We hebben allemaal een rol te spelen in het beschermen van onze planeet, maar individuele acties alleen zijn niet genoeg. We hebben sterke internationale afspraken en doeltreffend nationaal beleid nodig dat een duurzame toekomst voor mens, dier en aarde centraal stelt. Want uiteindelijk hangt ons voortbestaan als soort af van hoe goed we samenleven met de natuur.

Wat is het verband tussen klimaatverandering en verlies van biodiversiteit? 

Deze twee problemen versterken elkaar in zogenoemde feedbackloops: klimaatverandering verstoort ecosystemen, waardoor soorten uitsterven. En dat verlies aan biodiversiteit ondermijnt op zijn beurt het vermogen van de natuur om het klimaat te reguleren.

Hieronder zie je hoe klimaatverandering en biodiversiteitsverlies elkaar beïnvloeden – en waarom we ze alleen samen effectief kunnen aanpakken.

Reguleren van de temperatuur in de atmosfeer  

2024 was het warmste jaar sinds het begin van de metingen in 1880. De wereldwijde temperatuur lag 1,28 °C boven het gemiddelde van NASA’s 20e-eeuwse referentieperiode (1951–1980). Wetenschappers hebben vastgesteld dat deze opwarming wordt veroorzaakt door broeikasgassen zoals koolstofdioxide, methaan en andere warmtevasthoudende stoffen.

Extreme hitte heeft op verschillende manieren invloed op biodiversiteit. Soorten kunnen naar andere gebieden trekken op zoek naar een gematigder klimaat, wat leidt tot meer concurrentie en parasitisme met de soorten die daar al leven.

Ook verandert de timing van levenscycli. Zo liet een studie zien dat het aantal bonte vliegenvangers in delen van Nederland de afgelopen twintig jaar met 90% is gedaald. Door hogere temperaturen is voedsel eerder beschikbaar dan wanneer de kuikens uitkomen.

Als een ecosysteem te heet wordt, sterven soorten uit. Denk aan de bedreigde Amazone- en Tucuxi-rivierdolfijnen tijdens een hittegolf in oktober 2023, en aan de zeewierweiden in Shark Bay, Australië—een gebied dat niet voor niets op de Werelderfgoedlijst staat.

Het beschermen en herstellen van biodiversiteit kan helpen om temperaturen te reguleren. Bossen en wetlands geven waterdamp af via transpiratie, wat de omgeving afkoelt. Ze slaan ook CO₂ op, maar zeegrassen en mangroves doen dat tot wel vier keer efficiënter dan bossen.

Sommige van de echte helden in klimaatregulatie zijn walvissen. Eén walvis slaat gemiddeld 33 ton CO₂ op in zijn leven. Bovendien stimuleren walvissen de groei van fytoplankton—gewoon door te poepen. En dat is enorm belangrijk, want fytoplankton produceert bijna 50% van alle zuurstof in onze atmosfeer en vangt zo’n 40% van alle CO₂ op. Walvissen beschermen betekent dus ook onszelf beschermen.

In de afgelopen jaren hebben bosbranden in onder andere Brazilië, Australië en Californië ongekende schade aangericht aan ecosystemen waar zowel wilde dieren als mensen van afhankelijk zijn.

Een gezonde biodiversiteit speelt een cruciale rol in het weerbaar maken van natuurgebieden tegen dit soort rampen. Wetlands en bossen helpen bijvoorbeeld overstromingen opvangen. Wetlands nemen overtollig regenwater op en vertragen de waterstroom, terwijl boomwortels de bodem vasthouden en zo erosie en aardverschuivingen voorkomen. Bij droogte zorgt een grote verscheidenheid aan plantensoorten met verschillende worteldieptes ervoor dat planten water op verschillende lagen in de bodem kunnen bereiken.

Langs de kust beschermen mangrovebossen met hun dichte wortelnetwerken de oever tegen erosie en stormvloeden. Koraalriffen breken golfenergie af en beschermen zo de kustlijn tegen stormen en overstromingen.

Ook de biodiversiteit onder dieren is van groot belang. Veel diersoorten verspreiden zaden, wat zorgt voor een gevarieerde plantengroei. Dat is niet alleen belangrijk om rampen te voorkomen, maar ook voor het herstel erna.

Sommige dieren zijn echte ecosysteemingenieurs—ze onderhouden en sturen hun leefomgeving actief, wat die omgeving helpt om beter bestand te zijn tegen rampen, of sneller te herstellen. Zeeotters zijn daar een voorbeeld van. Ze eten zee-egels, die anders kelpwouden zouden kaalvreten. En die kelpwouden spelen op hun beurt een belangrijke rol in het breken van golfslag tijdens stormen.

Welke rol spelen internationale afspraken en nationaal beleid? 

De problemen waar we mee te maken hebben zijn wereldwijd, complex en sterk met elkaar verweven. Daarom hebben landen zich aangesloten bij internationale verdragen, waarin gezamenlijke doelen en kaders zijn vastgelegd om deze uitdagingen aan te pakken. Nationaal beleid vertaalt die doelen vervolgens naar concrete maatregelen en wetgeving.

Er zijn verschillende internationale afspraken gemaakt om biodiversiteit te beschermen en klimaatverandering tegen te gaan, waaronder:

• United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) is een verdrag waarin landen zich verbinden om ‘gevaarlijke menselijke invloed op het klimaatsysteem’ tegen te gaan, vooral door de uitstoot van broeikasgassen te beperken.
• Convention on Biological Diversity (CBD) heeft als doel om biodiversiteit te behouden, de onderdelen ervan duurzaam te gebruiken en de voordelen van genetische hulpbronnen eerlijk te verdelen.
• Kunming–Montreal Global Biodiversity Framework is het huidige actieplan van het CBD. Het stelt concrete doelen voor 2030, zoals het beschermen van 30% van het land- en zeeoppervlak op aarde.
• Convention on International Trade in Endangered Species (CITES) reguleert de internationale handel in bedreigde dier- en plantensoorten.
• Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals (CMS) richt zich op het behoud van land-, water- en vogelsoorten die over grenzen migreren.
• Ramsar Convention on Wetlands heeft als doel om waterrijke gebieden te beschermen en duurzaam te beheren.
• High Seas Treaty is een mijlpaalverdrag voor het behoud en duurzaam gebruik van mariene biodiversiteit in internationale wateren – dus buiten de grenzen van nationale staten.

Om landen te ondersteunen bij het opstellen van passend beleid en wetgeving, bieden internationale verdragen richtlijnen, kansen voor samenwerking en hulp bij het mobiliseren van financiële en technische middelen.

Hoe IFAW internationale beleidsvorming ondersteunt 

We werken samen met beleidsmakers en zetten ons op verschillende manieren in voor wetten die wilde dieren wereldwijd beschermen.

Zo werken we in China sinds 2008 nauw samen met toezichthouders en internetbedrijven om de illegale handel in wilde dieren via online platforms aan te pakken.

In de Verenigde Staten zetten we ons in voor beleid dat de illegale handel in wilde dieren terugdringt en de vraag naar producten van wilde dieren vermindert.

Binnen de EU roepen we leiders op om financiële middelen vrij te maken voor natuurbescherming. Als grootste donor van ontwikkelingshulp ter wereld heeft de EU zowel de verantwoordelijkheid als de middelen om het voortouw te nemen in het beschermen van biodiversiteit.

We zijn officieel Samenwerkende Partner van het Verdrag inzake trekkende diersoorten (CMS). Dit betekent dat we actief deelnemen aan gesprekken en onze expertise en ondersteuning bieden aan overheden die bedreigde migrerende soorten beter willen beheren.

We nemen actief deel aan CITES-vergaderingen, waar we pleiten voor sterkere bescherming van bedreigde diersoorten en de strijd aangaan tegen de illegale handel in wilde dieren. We bieden ook praktische ondersteuning aan overheidsfunctionarissen. Zo organiseerden we CITES-workshops voor de Panamese overheid om de handel in haaien te beperken, en voor Colombiaanse autoriteiten om illegaal verkregen haaienvinnen beter te herkennen.

Een van onze kernprincipes is dat natuurbeschermingsbeleid moet steunen op degelijke wetenschap én een ethisch kader dat het eigenlijke bestaansrecht van individuele dieren en soorten erkent, evenals hun welzijn als voelende wezens.

Klimaatverandering bedreigt elk deel van onze planeet. De ernst van deze uitdaging vraagt om gezamenlijke actie van landen wereldwijd—om broeikasgassen terug te dringen én biodiversiteit te beschermen. Samenwerken en het invoeren van gedurfde, praktische oplossingen voor beide problemen is cruciaal voor een duurzame toekomst voor mens én dier.