in Oekraïne mogen dieren geen bijzaak zijn

Wereldwijd groeit het gevoel van machteloosheid als het gaat om de invasie in Oekraïne. Politieke afkeuring en economische sancties hebben het verlies van levens niet kunnen stoppen. Ondertussen geeft het spookbeeld van een derde wereldoorlog het gevoel dat de wereldleiders - laat staan wij - machteloos staan om een verschil van betekenis te maken. Maar dat is niet het geval.

De dieren van Oekraïne, van geliefde huisdieren tot bedreigde wilde dieren, zijn tot nu toe door veel reddings- en hulpoperaties als een bijzaak behandeld. Ontegenzeggelijk maakt de omvang van het menselijk lijden het gemakkelijk om dieren in het kruisvuur over het hoofd te zien. Maar zoals we bij bijna elke oorlog en natuurramp hebben geleerd, is dit een vergissing met ernstige gevolgen op lange termijn. 

impact van menselijke conflicten op dierenpopulaties en leefgebieden

Volgens onderzoekers die tientallen jaren de populatietrends van wilde dieren in Afrika hebben geanalyseerd, is "de belangrijkste voorspeller" van het wel of niet floreren van soorten niet stroperij, of ontbossing, of zelfs klimaatverandering (1). Het zijn menselijke conflicten. Tijdens de oorlog in Vietnam heeft het gebruik van Agent Orange de leefgebieden van tijgers en olifanten gedecimeerd. Evenzo hebben oorlogen in het Midden-Oosten populaties van schapen, geiten, koeien, paarden, wolven, otters, rivierdolfijnen, pelikanen en zelfs trekvogels verwoest (2). Het valt te verwachten dat de nevenschade van de oorlog in Oekraïne de ecosystemen met grote biodiversiteit in de hele Oost-Europese vlakte zal vernietigen. Dit is een groter probleem dan de meeste mensen beseffen. De steppen en oerbossen van de regio zijn niet alleen een thuis voor duizenden andere soorten (3). Ze zijn ook de eerste verdedigingslinie van de mensheid tegen de opwarming van de aarde. Deze biosferen, die fungeren als krachtige "koolstofputten", absorberen gigatonnen broeikasgassen uit de atmosfeer. Als wilde dieren uit deze landschappen verdwijnen, zullen ook de ontelbare plantensoorten verdwijnen die afhankelijk zijn van dieren om hun zaden te verspreiden (4). In de strijd tegen klimaatverandering kunnen we het ons niet veroorloven om ook maar één centimeter grond te verliezen, laat staan het op één na grootste land van Europa.

het is nog niet te laat

Het goede nieuws is dat het nog niet te laat is. Als de Oekraïense bondgenoten samenwerken met organisaties ter plaatse om dieren op te nemen in hun noodhulpplannen, kunnen we nog steeds duizenden huisdieren en wilde dieren redden, maar ook de mensen die hun leven riskeren om voor hen te zorgen.

Zelfs in de gevaarlijkste situaties melden hulpverleners dat veel mensen afzien van evacuatie als dat betekent dat ze van hun dieren gescheiden moeten worden. In Mykolaiv bijvoorbeeld zijn in de plaatselijke dierentuin ten minste drie keer raketten ingeslagen, waarbij granaatscherven vielen rond de poema's en leeuwen; één Russische Smerch-raket heeft zich permanent vastgezet in het vogelverblijf. Ondanks het duidelijk aanwezige gevaar, of juist daarom, schuilen de dierverzorgers binnen de dierentuin zodat zij de door granaatscherven getroffen dieren kunnen verzorgen (5).

handen ineenslaan om dierenredders te voorzien van de nodige hulpmiddelen

Hoe chaotisch deze oorlog ook is, hij biedt een duidelijke kans - en een dringende verantwoordelijkheid - voor getrainde dierenredders om hun deskundigheid aan het werk te zetten. Helaas is dat gemakkelijker gezegd dan gedaan. Zelfs in vredestijd worden mensen die dieren vervoeren geconfronteerd met vervelende wettelijke obstakels en ernstige veterinaire problemen, vooral als het gaat om niet-gedomesticeerde wilde dieren. In het midden van een oorlog is dit werk complex, tijdgevoelig en ongelooflijk gevaarlijk. Organisaties voor hulpverlening aan in het wilde dieren en humanitaire organisaties moeten de handen ineenslaan om dierenredders te voorzien van de nodige middelen om de klus te klaren, of in ieder geval hieraan te beginnen.

Om te beginnen moeten alle reddingsoperaties die op mensen zijn gericht, worden uitgerust met nat voer, kattenbakken, draagbaren, riemen en andere benodigdheden voor huisdieren. Op die manier hoeven evacuees niet te kiezen tussen zichzelf redden en hun huisdieren achterlaten. Als dat sentimenteel klinkt, denk dan aan de gezondheids- en veiligheidsproblemen die in New Orleans de kop opstaken nadat duizenden huisdieren na de orkaan Katrina als zwerfdieren werden beschouwd (6).

ook beleidsmakers kunnen de situatie voor dieren uit conflictgebieden helpen verbeteren

Ook beleidsmakers kunnen hun steentje bijdragen, zelfs vanaf een veilige afstand. Eén voorbeeld: de economische sancties van de Verenigde Staten tegen Rusland maken het voor dierenbeschermingsorganisaties onmogelijk om geld over te maken naar dierenasielen in Oost-Oekraïne. Deze bureaucratische nalatigheid kan in een paar dagen, zo niet een paar uur, worden verholpen. En terwijl veel Europese landen de regels voor Oekraïense huisdieren die hun grenzen oversteken hebben versoepeld, zitten veel niet-gedomesticeerde dieren gevangen in een juridisch ongewisse situatie. De VN geeft beperkte aanbevelingen voor het vervoer van toegestane wilde dieren (7), maar er zijn geen protocollen om de evacuatie van dieren tijdens een crisis te bespoedigen. Wijziging van de internationale regelgeving ten behoeve van wilde dieren in conflictgebieden zou de redding van dieren sneller en veiliger maken voor alle betrokkenen.

Net als de meeste dieren voelen mensen zich vaak verlamd als ze met een crisis worden geconfronteerd. Maar op zo veel manieren kunnen we meer doen voor de dieren van Oekraïne. En dat moeten we ook. Of dieren nu wel of niet een prioriteit zijn voor de Oekraïense bondgenoten, de realiteit is dat als we het leven van mensen willen redden, we ook de dieren moeten redden waar ze van houden.