Haai
Er zwemmen tegenwoordig meer dan 500 soorten haaien in de oceanen, verdeeld over acht ordes: Carcharhiniformes, Hederodotiformes, Hexanchiformes, Lamniformes, Orectolobiformes, Pristiophoriformes, Squaliformes en Squatiniformes. Elke soort heeft zijn eigen unieke kenmerken en gedrag. Naarmate haaien verder worden bestudeerd, leren we steeds meer over de cruciale rol die ze kunnen spelen in de ecosystemen van de oceanen.
Ze zijn van cruciaal belang voor de leefgebieden van zeegras en koraalriffen, omdat ze helpen de populaties van andere roofvissen, zoals tandbaarzen, te reguleren. Die zouden anders in overvloed voorkomen en de planteneters opeten die zich voeden met macroalgen. Als er minder planteneters zijn, zou de hoeveelheid macroalgen toenemen en het koraal overwoekeren. Dit zou dan weer de gezondheid en het voortbestaan van de riffen aantasten.
Een onderzoek heeft ook aangetoond dat zeegras-ecosystemen zonder haaien minder goed bestand zijn tegen klimaatverandering. Waarschijnlijk spelen haaien over de hele wereld een soortgelijke rol. Gezonde haaienpopulaties ondersteunen ook gemeenschappen die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van lokale haaiensoorten voor voedsel en ecotoerisme.
Haaien zijn geweldige roofdieren die in de loop van duizenden jaren zijn geëvolueerd tot een van de machtigste wezens in zee.
Wat is de wetenschappelijke naam van de haai?
De wetenschappelijke naam voor alle haaien en roggen is Elasmobranchii, maar elke soort haai en rog heeft ook een eigen wetenschappelijke naam.
Wat is de beschermingsstatus van haaien?
Veel haaiensoorten worden beschouwd als bedreigd of met uitsterven bedreigd vanwege hun lage voortplantingssnelheid, het verlies van hun leefgebied en overbevissing.
Worden haaien bedreigd?
Ongeveer 50% van de haaiensoorten wordt bedreigd of is bijna uitgestorven. Pelagische haaien (die in de open zee leven) zijn alleen al in de afgelopen 50 jaar met 71% afgenomen. Enkele voorbeelden van haaien die op de rode lijst van bedreigde diersoorten van IUCN staan, zijn de walvishaai, de koboldhaai, de reuzenhaai, de hamerhaai en de tijgerhaai.
Risico's voor haaien en roggen zijn onder andere het verlies van hun leefgebied, vervuiling en overbevissing. Ze planten zich bovendien langzaam voort, waardoor het lang duurt voordat afgenomen populaties zich weer herstellen.
Hoeveel haaien worden er per jaar gedood?
Het exacte aantal haaien dat elk jaar wordt gedood is onbekend, maar schattingen lopen op tot 273 miljoen.
Jaarlijks worden meer dan 100 miljoen haaien gedood in de commerciële visserij, ongeveer twee keer zoveel als wetenschappers als duurzaam beschouwen.
Waar leven haaien?
De leefgebieden van haaien zijn net zo divers als de haaien zelf. Het antwoord op de vraag ‘waar leven haaien?’ is dus simpelweg: in het water.
Sommige haaiensoorten (zoals de witte haai) geven de voorkeur aan koeler water, terwijl andere (zoals de walvishaai) liever in warmer water leven. Enkele haaiensoorten (zoals de stierhaai) kunnen zelfs in zowel zout als zoet water leven.
- Diepe oceaan: De diepe oceaan is heel koud en er komt geen zonlicht. Het ligt tussen 1.000 en 2.000 meter onder zeeniveau. Hier leven veel uniek uitziende haaien, zoals de koboldhaai, de franjehaai en de Groenlandse haai.
- Open oceaan: De open oceaan, ook wel de pelagische zone genoemd, is de enorme watervlakte die zich buiten het continentaal plateau uitstrekt. Hier vind je de blauwe haai, de makreelhaai en de walvishaai.
- Zandvlaktes: Haaien die bij zandvlaktes leven, hebben zich aangepast aan het leven op de zeebodem, waar ze op prooien jagen en zich voor roofdieren verbergen. De zaaghaai, de zee-engel en de hamerhaai leven allemaal bij zandvlaktes.
- Koraalriffen: Koraalriffen zijn complexe ecosystemen die een grote verscheidenheid aan zeeleven ondersteunen, waaronder de grijze rifhaai, de zwartpunthaai en de zebrahaai.
- Estuaria: Estuaria zijn gebieden waar zoetwaterrivieren en zout water van de oceaan samenkomen, waardoor een uniek leefgebied ontstaat voor veel soorten haaien, zoals de requiemhaai, citroenhaai en zandbankhaai.
Wat eten haaien?
Alle bij ons bekende haaiensoorten eten of vlees, wat betekent dat ze vooral grotere zeedieren eten, of plankton, wat betekent dat ze vooral kleine planktonsoorten eten. Planktoneters (zoals de reuzenbekhaai, walvishaai en reuzenhaai) eten plankton zoals zoöplankton en fytoplankton. Vleeseters (de meeste haaien) eten alles van kleine vissen, inktvissen en schildpadden tot zeehonden en andere haaien, afhankelijk van hun grootte.
Bedreigingen
Haaien hebben te maken met allerlei bedreigingen, zoals overbevissing, verlies van hun leefgebied, klimaatverandering en vervuiling. Hierdoor lopen veel soorten het risico om uit te sterven.
Haaienvinnen
Bij het 'vinnen' van haaien worden hun vinnen eraf gesneden terwijl ze nog leven. De rest van het dier wordt terug in zee gegooid, waar het vaak een langzame en pijnlijke dood sterft.
De vraag naar haaienvinnen is de laatste jaren gestegen vanwege hun hoge financiële en culturele waarde. Hiervoor worden naar schatting 23 tot 73 miljoen haaien per jaar ‘gevind’: van hun vinnen beroofd.
Hoewel veel landen regels hebben ingevoerd om het vinnen van haaien te beperken of verbieden, blijft handhaving een uitdaging.
Bijvangst
Bijvangst is het vangen van soorten die niet het doelwit zijn van de visserij, zoals haaien. Bijvangst is een groot probleem voor haaien, omdat ze in grote aantallen kunnen worden gevangen en vervolgens worden teruggegooid, gewond raken of sterven. Bijvangst kan ook gevolgen hebben voor het hele mariene ecosysteem, omdat het de balans tussen roofdieren en prooidieren verstoort.
Bedreigingen voor het ecosysteem
Overbevissing, klimaatverandering, vervuiling en de vernietiging van leefgebieden behoren tot de grootste bedreigingen voor de gezondheid van de oceanen. Klimaatverandering is een bijzonder grote zorg, omdat de stijgende zeetemperaturen en de verzuring van de oceanen aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor het voortbestaan en de voortplanting van veel haaiensoorten. Vervuiling en de vernietiging van leefgebieden hebben de beschikbaarheid van voedsel en schuilplaatsen voor haaien al beperkt, waardoor het voor hen nog moeilijker is om te overleven en zich voort te planten.
Om het nog erger te maken, hebben haaien een heel trage levenscyclus. Sommige haaiensoorten groeien langzaam en worden pas laat volwassen, krijgen maar een paar jongen om de twee tot drie jaar en hun populaties zijn erg gevoelig voor overbevissing. Als er zo veel worden gevangen, kan het tientallen jaren duren voordat de populaties zich weer herstellen.
Veelgestelde vragen
Zijn haaien zoogdieren?
Nee, haaien zijn geen zoogdieren. Ze zijn vissen. In tegenstelling tot zoogdieren hebben haaien geen haar, produceren ze geen melk en hebben ze geen neocortex (het deel van de hersenen dat onder andere zorgt voor denken en waarnemen). Net als andere vissen hebben haaien kieuwen, zijn ze koudbloedig en zijn ze bedekt met tandachtige schubben.
Hebben haaien botten?
Technisch gezien niet. Haaien hebben wel een skelet, maar dat bestaat uit kraakbeen, een flexibel en duurzaam weefsel dat haaien helpt om in het water te manoeuvreren en zo min mogelijk energie te verbruiken tijdens het zwemmen. Het lijkt een beetje op het materiaal in onze oren en neus.
Slapen haaien?
Tot voor kort dacht men dat haaien niet sliepen zoals mensen of andere dieren. Ze waren alleen nog maar waargenomen terwijl ze op de oceaanbodem of in grotten rustten, of langzamer zwommen om energie te besparen. Interessant genoeg heeft een onderzoek echter aangetoond dat sommige haaien (zoals de dambordzwelhaai in Nieuw-Zeeland) spieren in hun bek hebben die water over hun kieuwen pompen, waardoor ze kunnen ademen terwijl ze rusten. Dit betekent dat ze tijdens hun rustperiodes wel degelijk in slaap vallen, soms zelfs met hun ogen open.
Leggen haaien eieren?
Hoewel veel haaien hun jongen al levend baren, leggen sommige soorten haaien wel degelijk eieren (die vaak ‘zeemeerminnentasjes’ worden genoemd). Deze haaien staan bekend als ovipare haaien.
Hoeveel tanden hebben haaien?
Het aantal tanden dat haaien hebben, hangt af van de soort. De meeste haaien hebben echter meerdere rijen tanden die gedurende hun hele leven continu worden afgeworpen en vervangen.
Witte haaien hebben slechts 50 tanden, terwijl walvishaaien met hun 3.000 kleine, puntige tanden het grootste aantal tanden hebben.
Hoe lang leven haaien?
De meeste haaien worden gemiddeld tussen de 20 en 30 jaar oud, maar sommige kunnen veel langer leven. De Groenlandse haai kan bijvoorbeeld minstens 272 jaar oud worden en is een van de langstlevende gewervelde dieren (dieren met een ruggengraat) die er zijn.
Ons werk
IFAW zet zich in om wereldwijd de sterfte van haaien en roggen te verminderen door beperkingen op te leggen aan de handel en vangst die wereldwijd verantwoordelijk zijn voor de achteruitgang van de haaienpopulaties.
We werken al meer dan tien jaar samen met leden van de Conventie inzake de Internationale Handel in Bedreigde Uitheemse Dieren en Planten (CITES) voor beperking van de handel in bedreigde en ernstig bedreigde haaiensoorten. We willen dat alle nog toegestane vangst en handel wordt gereguleerd en duurzaam wordt beheerd, door opname in Appendix II van CITES.
Voor in de lijst opgenomen soorten gelden duurzame handelsbeperkingen die door overheden over de hele wereld worden gereguleerd, gecontroleerd en gesanctioneerd. De leden van CITES geven prioriteit aan de opsporing en inbeslagname van illegale ladingen haaienproducten, en zetten zich in voor beter visserijbeheer op nationaal niveau. Dit leidt tot een daling van het sterftecijfer van haaien wereldwijd.
IFAW biedt ondersteuning om deze beperkingen ook te handhaven, bijvoorbeeld in de vorm van trainingen in opsporing en handhaving, en de ontwikkeling van technische hulpmiddelen voor overheden die de haaien en roggen op de CITES-lijst willen beschermen in hun land.
Door ons te richten op duurzame handelsbeperkingen voor haaiensoorten hopen we een wereldwijd kader te creëren om te voorkomen dat de handel in haaienproducten ervoor zorgt dat soorten uitsterven. De afzonderlijke landen kunnen vervolgens kijken welke maatregelen nodig zijn voor gezonde populaties in hun wateren.
Hoe kun je helpen?
Met de steun van onze partners zet IFAW zich in voor duurzame handelsbeperkingen voor haaiensoorten die worden bedreigd vanwege de internationale vraag naar haaienvinnen. Ook ondersteunen we overheden die de haaien- en roggenpopulaties in hun wateren beter willen beheren.