conflict tussen mens en olifant: wat het is en waarom het een grote bedreiging vormt

Het grootste landdier ter wereld wordt met veel bedreigingen geconfronteerd, en dat geldt ook voor de mensen die naast hen leven. 

wat is een mens-olifant-conflict?  

De term mens-olifant-conflict beschrijft conflictsituaties tussen olifanten en mensen. De meest voorkomende vormen zijn het plunderen van gewassen (wanneer olifanten gewassen eten of vernietigen), vernieling van eigendommen, of simpelweg dat mensen te dicht bij olifanten komen en defensief gedrag uitlokken dat kan leiden tot verwondingen of de dood van mensen en olifanten.

Hoewel de term meestal geen wildlife crime activiteiten zoals stroperij en handel in lichaamsdelen omvat, kunnen mensen die zich bedreigd voelen door olifanten eerder geneigd zijn deze misdaden te negeren of eraan deel te nemen.

Deze conflicten brengen niet alleen de veiligheid van mensen en de overleving van olifanten in gevaar, maar ook de gezondheid van ecosystemen en de traditionele levensstijl van plattelandsgemeenschappen.

wat zijn de oorzaken van mens-olifant-conflicten? 

Mensen leven al duizenden jaren samen met olifanten, maar grenzen, ontwikkelingsactiviteiten, het klimaat en natuurlijke hulpbronnen veranderen, wat druk legt op zowel de olifant als de mens.

Olifanten zijn mega-herbivoren die tot 150 kilogram voedsel en tot 190 liter water per dag eten en drinken. Ze moeten over grote gebieden navigeren om genoeg voedsel en water te vinden om te overleven - maar het land waarvan ze afhankelijk zijn, verandert door de groeiende menselijke behoeften en een veranderend klimaat.

Ongeveer 1,2 miljard mensen wereldwijd leven van minder dan een euro per dag. Velen wonen in landen waar olifanten rondzwerven. Als enkele van de meest gemarginaliseerde mensen ter wereld, bevinden ze zich vaak in concurrentie met wilde dieren om land, voedsel, water en andere natuurlijke hulpbronnen; ze zijn ook vaak onbewust van hun eigen indringing in het leefgebied van olifanten en andere wilde dieren.

Ondertussen vinden olifanten hun leefgebieden steeds meer gefragmenteerd door nieuwe dorpen, boerderijen, steden, snelwegen of industriële groei zoals mijnbouw. Barrières zoals hekken en spoorlijnen dwingen hen langere afstanden af te leggen en verwondingen te riskeren. Het land waar ze ooit graasden, is nu het domein van menselijke landbouw, en toegang tot waterplaatsen vergroot hun contact met dorpelingen.

Naarmate klimaatverandering de temperaturen verhoogt en regenpatronen verandert, worden hulpbronnen nog schaarser en worden olifanten naar nieuwe gebieden geduwd, waaronder gemeenschappelijke gronden. Mensen worden geconfronteerd met hun eigen uitdagingen, omdat ze dieper het olifantengebied in moeten om water of brandhout te verzamelen. De concurrentie wordt fel en levensbedreigend - voor mensen en wilde dieren.

Op sommige locaties zien we echter succesvolle natuurbeschermingsmaatregelen gericht op wetshandhaving, wat leidt tot een toenemende populatie olifanten, die goed beheer vereist. Naarmate olifanten zich veiliger voelen, zijn ze minder geneigd zich te beperken tot gebieden met weinig menselijke aanwezigheid.

in hoeverre zijn dit soort conflicten schadelijk voor olifanten?  

Alle drie de overgebleven olifantensoorten staan op de Rode Lijst van Bedreigde Soorten van de IUCN. De Afrikaanse bosolifant is kritiek bedreigd, en de Aziatische olifant wordt als bedreigd beschouwd.

Nog zorgwekkender is dat alle drie de soorten afnemende populaties hebben.

Elk jaar meldt Sri Lanka de dood van ongeveer 200 olifanten door situaties van mens-olifant-conflict, en in India sterven jaarlijks ongeveer 100 olifanten door conflicten met mensen. De wildautoriteiten in Kenia melden dat ze tot 120 olifanten per jaar moeten doden vanwege conflicten met mensen.

Het gemiddelde vrouwelijke Afrikaanse olifant is 10-12 jaar oud voordat ze haar eerste baby krijgt, en Aziatische olifantenvrouwtjes zijn iets ouder. Vanwege hun lange generatietijd kan het tientallen jaren duren voordat olifantenfamilies herstellen van vroege sterfgevallen in de kudde. En wanneer volwassen vrouwtjes worden gedood, laten ze vaak een kalf achter dat moeite heeft om te overleven. Elke olifantendood brengt de soort dichter bij een punt waarvan ze niet kan herstellen.

De grootste mannelijke olifanten wegen tot 6.800 kilogram (15.000 pond). Dat maakt ze honderd keer zwaarder dan veel volwassen mensen. Wanneer olifanten zich bedreigd voelen - of een barrière tegenkomen op hun pad naar voedsel- en waterbronnen - kunnen ze mensen verwonden of doden en huizen en gewassen vernietigen.

In India sterven jaarlijks ongeveer 400 mensen door conflicten met olifanten. In Kenia stierven tussen 2010 en 2017 ongeveer 200 mensen in mens-olifant-conflicten.

Veel mensen die in olifantengebieden wonen, zijn al op andere manieren kwetsbaar. Bijvoorbeeld, het kunnen vluchtelingen zijn die hun huizen zijn ontvlucht op zoek naar veiligheid, of migranten die op zoek zijn naar betere leefomstandigheden, om zichzelf vervolgens te vinden in een kernolifantleefgebied, waardoor hun veiligheid in gevaar komt.

Naast het tragische verlies van levens kunnen olifanten enorme schade toebrengen aan huizen, gemeenschapsgebouwen (zoals scholen) en landbouwgrond. Alleen al in India verloren ongeveer 500.000 gezinnen per jaar gewassen door olifanten, wat de fragiele inkomens van gezinnen bedreigt, evenals hun gezondheid en voeding.

wat doet IFAW om mens-olifant-conflicten te voorkomen? 

De oorzaken van het conflict zijn complex - en dat geldt ook voor onze oplossingen. We werken samen met gemeenschappen om het conflict om te zetten in samenleven.

In Afrika geeft ons Room to Roam-initiatief olifanten de ruimte om vrij te zwerven binnen wetenschappelijk geïdentificeerd sleutelhabitat en op afstand van mensen. Ons doel is om het leefgebied te beveiligen en te verbinden binnen 12 kritieke landschappen in Oost- en Zuid-Afrika, waar meer dan 330.000 olifanten vrij kunnen rondzwerven tegen 2040. Het resultaat zal een grotere biodiversiteit zijn, natuurlijke veerkracht tegen klimaatverandering, en een toekomst waarin dieren en menselijke gemeenschappen kunnen samenleven en gedijen.

In de kern richt Room to Roam zich op het begrip dat betrokkenheid van de gemeenschap de sleutel is tot succesvolle natuurbescherming. Wanneer gemeenschappen betrokken raken bij het beheer van natuurlijke hulpbronnen, worden zowel ecosystemen als inkomens gezonder. Wanneer gezinnen betrouwbare inkomens en duurzame levensonderhoud hebben, worden ze veerkrachtiger tegen financiële schokken, zoals het plunderen van hun gewassen. Daarom werken we samen met de gemeenschappen die naast olifanten leven om hun levensonderhoud te verbeteren en hun betrokkenheid bij het behoud te vergroten.

Bijvoorbeeld, in Amboseli, Kenia, hebben we Team Lioness opgericht, de eerste volledig vrouwelijke ranger-eenheid in Oost-Afrika. Dit team uit de Maasai-gemeenschap trotseert sociale normen en creëert nieuwe kansen voor vrouwen. Ons Jenga Mama-project helpt ook 60 vrouwen in de Amboseli-gemeenschap om beroepen te leren en micro-ondernemingen op te zetten om duurzame inkomens te genereren voor hun gezinnen en gemeenschappen. In Zimbabwe implementeert een Junior Ranger-programma, uitgevoerd door ZimParks met onze steun, pre-tieners als natuurbeschermingsambassadeurs in de gemeenschappelijke landen grenzend aan Hwange National Park. En om dodelijke ontmoetingen met wilde dieren in Malawi te verminderen, hebben we een pijpleiding gebouwd die irrigatie- en huishoudelijk water van de Shire-rivier naar dorpen buiten Liwonde National Park voert.

In China lanceerden we het Asian Elephant Protection-project in 2000, dat Xishuangbanna, Pu'er en Lincang beslaat, de drie laatste overgebleven Aziatische olifantenhabitats in de provincie Yunnan. In Xishuangbanna, de thuisbasis van de meeste van de ongeveer 300 overgebleven wilde Aziatische olifanten in China, hebben we gemeenschapsrangers opgeleid om dorpen te patrouilleren en gemeenschappen te trainen in olifantveiligheid. In de regio Pu'er hebben we microkredieten verstrekt aan meer dan 210 huishoudens in zeven dorpen, met een gemiddelde jaarlijkse inkomensgroei van 35%. We lanceerden ook het allereerste gemeenschapsniveau vroegtijdige waarschuwingssysteem in Yunnan, dat meer dan 60 dorpen beslaat in gebieden waar olifanten actief zijn.

In India heeft IFAW-WTI nauw samengewerkt met de lokale Bodoland Territorial Council (BTC), de Assam Forest Department, randdorpelingen en lokale op de gemeenschap gebaseerde organisaties in het Greater Manas-landschap van Assam, India. We hebben steun gegeven aan meer dan 30 gezinnen van slachtoffers van mens-olifant-conflicten tussen 2009 en 2021. We hebben gezamenlijk 28 Eco Development Committees (EDC) gevormd met het bosdepartement en microplannen opgesteld met de EDC-leden, waarbij we maatregelen ter beperking van mens-olifant-conflicten als prioriteit hebben gesteld. We bieden ondersteuning voor levensonderhoud aan kritisch bosafhankelijke huishoudens om hun behoefte om het park binnen te gaan voor het verzamelen van brandhout en andere niet-houtbosproducten te verminderen. Daarnaast hebben we meer dan 100 gezinnen voorzien van nieuwe LPG-aansluitingen als bron van schone energie voor het koken.

Van 2016 tot 2021 speelde IFAW-WTI een sleutelrol in het hele proces van het opwaarderen van 77.200 hectare gereserveerde bosgebieden naar een netwerk van beschermde gebieden voor betere bescherming, ecologische integriteit en een beveiligd habitat voor wilde dieren. De gezamenlijke beheerbenadering betrok lokale gemeenschappen in het Greater Manas-landschap. De uitvoering van verschillende natuurbeschermingsprogramma's, gezamenlijk met het Forest Department en BTC, heeft geholpen een groot habitat voor Aziatische olifanten in Assam te beveiligen om het samenleven in een door mensen gedomineerd landschap te bevorderen.