Het is tijd om ecologische schade op de onderhandelingstafel te leggen

De meeste landen ter wereld hebben onder normale omstandigheden te maken met extreem weer. Echter zorgt de door de mens veroorzaakte klimaatverandering voor een veel grotere omvang en reikwijdte van de verliezen en schade die de weersomstandigheden veroorzaken.

In ‘klimaatbeleid-taal’ verwijzen verlies en schade naar de negatieve gevolgen van klimaatverandering die we niet kunnen beperken of vermijden. Over het algemeen zijn deze negatieve gevolgen van klimaatverandering onevenredig verdeeld. De meeste gevolgen worden ervaren door achtergestelde groepen en mensen die in armoede leven in het zuiden van de wereld. Veel mensen hier hebben geen toegang tot de middelen die hen kunnen helpen om zich aan te passen en om te gaan met toenemende klimaatschokken en stress.

Verlies en schade wordt over het algemeen onderverdeeld in economisch en niet-economisch. Er kan ook onderscheid worden gemaakt tussen directe gevolgen van een klimaatgebeurtenis (zoals het verlies van levens, bestaansmiddelen, bezittingen en infrastructuur) en indirecte gevolgen op de langere termijn (zoals onderbrekingen in gezondheidszorg en onderwijs, verlies van cultureel erfgoed of identiteit, gedwongen migratie, afbraak van sociale verbondenheid, stress en andere gevolgen voor de geestelijke gezondheid).

De negatieve effecten die klimaatverandering heeft op natuurlijke ecosystemen en biodiversiteit noemen we ‘ecologische verliezen en schade’. Hieronder vallen bijvoorbeeld niet-economische effecten op de natuur zelf, zoals het uitsterven van een bepaalde soort of de schade die wordt toegebracht aan de structuur van een bepaald ecosysteem. Het bevat ook de effecten die gevolgen kunnen hebben voor menselijke gemeenschappen, zoals de culturele gevolgen van ecologisch verlies en schade voor inheemse volken. Daarnaast verwijst het naar de verschillende soorten economische verliezen en schade die mensen indirect ondervinden door de afname van ecosysteemdiensten als gevolg van klimaatschokken en -stress.

Een cruciaal beleidsvraagstuk

Al tientallen jaren eisen ontwikkelingslanden in het zuiden van de wereld – met name de minst ontwikkelde landen en kleine eilandstaten in ontwikkeling – dat de rijke, geïndustrialiseerde landen de verantwoordelijkheid op zich nemen voor het veroorzaken van klimaatverandering en voor de verlies en schade die zij ondervinden. Sinds het begin van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake Klimaatverandering (UNFCCC) hebben deze landen financiële steun geëist om deze verlies en schade aan te pakken en om zich voor te bereiden op wat nog komen gaat.

Al die jaren werd er niet naar deze eisen geluisterd, tot er vorig jaar tijdens de 27e Conferentie van de Partijen bij de UNFCCC (COP27) in Egypte eindelijk een baanbrekende overeenkomst werd gesloten: er zou een speciaal fonds worden opgericht om de verliezen en schade als gevolg van klimaatverandering aan te pakken. Ontwikkelingslanden hopen dat dit fonds bijdragen van rijkere landen zal verzamelen en de financiën in goede banen leidt. Dit zou ontwikkelingslanden moeten helpen de verliezen en schade die ze ondervinden aan te pakken, op een manier die tegemoet komt aan de lokale behoeften, die mensenrechten waarborgt en die rijke landen verantwoordelijk houdt voor de gevolgen van hun uitstoot.

In het afgelopen jaar zijn er moeizame onderhandelingen gevoerd tussen ontwikkelingslanden en rijke landen om de details van de oprichting, de werking en het bestuur van dit fonds vast te stellen. De onderhandelingen dreigden meerdere keren te mislukken door de spanningen tussen de partijen, maar toch werd tijdens de laatste bijeenkomst in Abu Dhabi in november 2023 een overeenkomst bereikt.

De conceptovereenkomst over het ‘Loss and Damage Fund’ (schadefonds) zal naar verwachting deze maand worden goedgekeurd op COP28. Dit is een doorbraak, omdat het ervoor zorgt dat de eerste financiering onder het UNFCCC de verliezen en schade in ontwikkelingslanden aan zal pakken. Hopelijk luidt het een nieuw tijdperk in voor landen die reageren op en herstellen van de gevolgen van klimaatverandering.

Veel ontwikkelingslanden en maatschappelijke organisaties zijn niet blij met de overeenkomst. Ze willen niet dat het fonds wordt ondergebracht bij de Wereldbank, zelfs niet als tijdelijke maatregel. Ook zijn ze er bezorgd over dat de overeenkomst geen sterke toezeggingen heeft gedaan over mensenrechten, geen enkele indicatie bevat over de omvang van de financiering die beschikbaar zou worden gesteld, onvoldoende garanties biedt dat getroffen gemeenschappen direct zullen profiteren van het fonds en inspraak zullen hebben in de besluitvorming, en dat het vervuilende landen niet verplicht om bij te dragen.

Verlies van en schade aan ecosystemen: belangrijke vragen

Ondanks de vooruitgang zijn er nog veel onbeantwoorde vragen over het verlies van en de schade aan ecosystemen en het milieu.

Debatten over verlies en schade gingen tot nu toe vooral over de menselijke en economische gevolgen van klimaatverandering. De nadruk lag hierbij op de noodzaak van het opzetten van humanitaire acties en herstelwerkzaamheden van beschadigde infrastructuur, openbare diensten en bestaansmiddelen. Hoewel deze aspecten uiterst noodzakelijk zijn, is het belang van ecologische verliezen en schade grotendeels verwaarloosd.

Dit gebrek moet snel worden verholpen. Hoe meer de aarde opwarmt, hoe groter de negatieve gevolgen voor ecosystemen zijn en hoe erger de verliezen en schade zijn voor mensen en dieren. We verliezen ecosysteemdiensten die landschappen weerbaar maken tegen klimaatverandering, en landschappen verliezen hun vermogen om CO2 op te slaan. Het is tijd om de verliezen en schade aan ecosystemen op de onderhandelingstafel te leggen.

COP28 biedt een goede gelegenheid om dringende vragen te stellen over ecologische verliezen en schade en om tot overeenstemming te komen over noodzakelijke gezamenlijke acties. Dit moet de volgende vragen omvatten:

Begrijpen en meten van ecologische verliezen en schade

• Hoe moeten ecologisch verlies en ecologische schade worden gedefinieerd?
• Hoe moeten de ecologische gevolgen van klimaatverandering worden gecategoriseerd en gemeten?
• Wat is de omvang van ecologische verliezen en schade in ontwikkelingslanden tot nu toe, zowel economisch als niet-economisch? Welke gegevens ontbreken er en hoe kunnen die worden verkregen?
• Wat zijn de toekomstige risico's van ecologische verliezen en schade in zeer kwetsbare landen of landschappen, gekeken naar verschillende klimaatscenario's?
• Hoe kunnen we ecologische verliezen en schade nauwkeurig berekenen – zowel wat al is gebeurd als wat in de toekomst waarschijnlijk nog gaat gebeuren? Hebben we de middelen om nauwkeurigere schattingen te maken?
• Hoe kunnen we een schatting maken van de waarde van ecologische verliezen en schade, rekening houdend met zowel hun economische als niet-economische waarde? Hebben we nieuwe methoden of benaderingen nodig?

Aanpak van ecologische verliezen en schade

• Hoe kunnen we effectieve maatregelen nemen om ecologische verliezen en schade aan te pakken, zowel bij extreme weersomstandigheden als bij processen die langzaam op gang komen? Waaruit blijkt welke maatregelen effectief zijn in verschillende ecosystemen en bij verschillende soorten?
• Hoe kunnen we ecosystemen en diersoorten effectief helpen om te herstellen van klimaatschokken en -stress? Welke nieuwe vaardigheden zijn er nodig, en van wie en waar?
• Hoe kunnen natuurlijke oplossingen worden gebruikt om ecologische verliezen en schade effectief aan te pakken? Welke natuurlijke oplossingen moeten worden uitgebreid en waar?
• Welke richtlijnen moeten worden gevolgd bij de aanpak van ecologische verliezen en schade in verschillende contexten?

Bestuur en financiën

• Welke instellingen/organisaties moeten worden ingezet om ecologische verliezen en schade aan te pakken? Zijn er nieuwe institutionele en/of bestuurlijke afspraken nodig om dit te doen – lokaal, nationaal en internationaal?
• Welke soorten financiële middelen zijn nodig om ecologische verliezen en schade in ontwikkelingslanden effectief aan te pakken? Zijn de juiste middelen er al? Zo ja, hoe kunnen ze effectiever worden ingezet? Zo nee, hoe kunnen ze worden ontwikkeld?
• Hoeveel geld is er nodig om ecologische verliezen en schade aan te pakken, wereldwijd en in specifieke hotspots in het zuiden? Hoe kan die financiering snel genoeg worden ingezet om de nu al merkbare gevolgen van klimaatverandering aan te pakken?

Internationaal beleid en aansprakelijkheid

• Hoe kunnen ecologische verliezen en schade expliciet worden opgenomen in de besluiten over het schadefonds bij COP28 en daarna?
• Hoe kunnen inspanningen om ecologische verliezen en schade aan te pakken ook bijdragen aan het bereiken van andere doelen in het klimaatakkoord van Parijs en in andere ‘verdragen van Rio’ (verdragen die tot stand zijn gekomen op de VN-conferentie in Rio de Janeiro, Brazilië, in 1992), zoals het Biodiversiteitsverdrag (CBD) en de Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten (CITES)?
• Hoe kunnen vervuilende landen verantwoordelijk worden gehouden voor de ecologische gevolgen van de opwarming van de aarde en welke rol kan de particuliere sector spelen bij het aanpakken van ecologische verliezen en schade?

Als deze vragen eenmaal beantwoord zijn, kunnen landen acties om ecologische verliezen en schade aan te pakken opnemen in hun plannen, en financiële steun vragen van rijke landen en geldverstrekkers. Bovendien hebben we dan een duidelijke basis waarmee we kunnen pleiten voor het opnemen van ecologische verliezen en schade in het ontwerp en de implementatie van het schadefonds. Ook kunnen we de mogelijkheid onderzoeken om een op zichzelf staand fonds op te richten dat de negatieve effecten van klimaatverandering op de biodiversiteit aanpakt.

Hoe IFAW ecologische verliezen en schade aanpakt

De kern van IFAW’s missie is het redden van dieren die zijn getroffen door rampen en de dieren en hun leefgebieden helpen herstellen. Van dolfijnen en walvissen die zijn gestrand in de Verenigde Staten, Amazonedolfijnen die zijn getroffen door hoge temperaturen en lage waterstanden in Brazilië, en koala's die zijn getroffen door bosbranden in Australië, tot olifanten die zijn getroffen door droogte in Afrika: dieren hebben onze hulp nodig. IFAW werkt samen met lokale gemeenschappen en andere betrokkenen om ze te redden. We helpen niet alleen hun gezondheid, maar werken ook aan het herstel van hun leefgebieden, zodat ze de volgende ramp beter kunnen doorstaan dan de vorige.

We kijken ook naar de toekomst en onderzoeken de risico's die klimaatverandering met zich meebrengt voor dieren en hun leefgebieden. We ondernemen actie met initiatieven zoals Room to Roam om klimaatbestendige landschappen te creëren zodat dieren en mensen samen in balans kunnen leven in een veranderende omgeving.

Tijdens COP28 zullen we ervoor pleiten dat ecologische verliezen en schade serieus worden genomen en worden meegenomen in het schadefonds en in nationale klimaatactieplannen. We zullen veel van de bovenstaande vragen stellen tijdens een nevenevenement in het ‘Natuurpaviljoen’ in de officiële ‘Blauwe Zone’. We spreken tijdens de hele conferentie namens de dieren en benadrukken het belang van wilde dieren voor het tegengaan van klimaatverandering. Ook leggen we uit waarom het zo belangrijk is om niet alleen planten te herstellen, maar ook om individuele dieren actief te ondersteunen, te redden en te herstellen.

Lees hier meer over ons Room to Roam-initiatief.