GPS-halsbanden beschermen zowel olifanten als mensen

Terwijl het team hun voorbereidingen afrondde in de brandende zon, verscheen er een kudde olifanten onder leiding van een ontzagwekkende matriarch uit het struikgewas, die de aandacht van het team trok. Nadat ze zorgvuldig hun doelwit hadden uitgekozen en alle noodzakelijke veiligheidsmaatregelen hadden genomen, dienden ze een verdovingspijltje toe. 

Langzaam begon het middel in te werken op het vier ton zware dier, waardoor het team snel in actie kon komen.  

Met een kort tijdsbestek van ongeveer 20 minuten (om de tijd dat de olifant verdoofd was zo kort mogelijk te houden) voerde het team hun taak met de grootste zorg uit. Ze brachten het GPS-apparaat nauwkeurig aan, meetten het dier en namen de benodigde bloedmonsters.  

Na het toedienen van een 'reversal shot' (om de verdoving ongedaan te maken) keek het team vanaf een veilige afstand met ontzag toe hoe de matriarch, ogenschijnlijk onaangedaan door de recente gebeurtenissen, opstond, haar omgeving evalueerde en zich weer bij de kudde voegde.  

"Elke halsband-plaatsing is uniek, en je kunt niet voorspellen hoe een olifant zal reageren,” zegt dierenarts Kudzai Mupondi. "Maar het geeft altijd veel voldoening om te zien hoe een olifant weer opstaat en verder trekt."

In 15 dagen tijd heeft het team acht olifanten veilig van een halsband voorzien – vier matriarchen en vier stieren – zonder letsel toe te brengen aan de dieren of het team. Het aanbrengen van halsbanden bij vrouwelijke olifanten in kuddes is vooral nuttig omdat zij meestal de leiders zijn van hun familiegroepen. Door een halsband aan te brengen bij één matriarch, kunnen we de hele kudde die haar volgt in de gaten houden. 

Technologie inzetten om vreedzaam samenleven te bevorderen  

In Zimbabwe leven ongeveer 100.000 olifanten, na Botswana de grootste olifantenpopulatie ter wereld. Bijna de helft van de olifanten in Zimbabwe leeft in het Hwange-Matetsi-Zambezi landschap. Dit gebied wordt beschouwd als een hotspot voor conflicten tussen mensen en olifanten, omdat olifanten die gewassen plunderen een bedreiging vormen voor het levensonderhoud van zelfvoorzienende boeren.

Conflict tussen mens en olifant is een blijvend risico dat in de loop der jaren is toegenomen, omdat olifanten zijn gedwongen om dichter bij gemeenschappen in de buurt te komen. Ze gaan daar op zoek naar voedsel en water, omdat hun natuurlijke leefgebied is afgenomen door bevolkingsgroei, uitbreiding van landbouw, ontwikkeling van infrastructuur en klimaatverandering. 

IFAW werkte samen met ZimParks aan de recente halsband-acties om meer inzicht te krijgen in de bewegingen van olifanten in de randgebieden van het park en om vreedzame coëxistentie in het grotere ecosysteem van Hwange te bevorderen. In de loop der jaren heeft technologie een revolutie teweeggebracht in het behoud van olifanten in Afrika. Technologie is een krachtig hulpmiddel bij de bescherming van deze prachtige dieren.  

Het plaatsen van halsbanden speelt een belangrijke rol bij het behoud van olifanten, omdat het helpt bij het monitoren van hun bewegingen, het volgen van hun migratiepatronen en het identificeren van potentiële bedreigingen zoals stroperij of mens-dier-conflicten. Dit stelt ons in staat om hun belangrijke migratieroutes te beschermen en het voortbestaan van olifantenpopulaties op de lange termijn veilig te stellen. Dit project is onderdeel van ons grotere Room to Roam-initiatief. 

ZimParks en IFAW gebruiken GPS of radiofrequentie-identificatie om virtuele omheiningen te maken, ook wel geo-fences genoemd. Wanneer een olifant met een halsband de virtuele grens nadert of op het punt staat menselijke nederzettingen te bereiken, zal de halsband razendsnel een bericht sturen naar een dashboard dat olifanten monitort. Zo kunnen rangers of gemeenschapsrangers ingrijpen voordat er een conflict of schade aan gewassen ontstaat.  

Hoe krijgt een olifant een halsband om? 

Het plaatsen van een halsband bij een olifant is een uitdagende handeling die veel expertise en vaardigheid vereist; er is geen ruimte voor fouten. Dit is een inkijkje in hoe het in zijn werk gaat: 

1. Het dier verdoven

Eerst wordt op het terrein een geschikt dier geïdentificeerd. Dan maakt de persoon die verantwoordelijk is voor de verdovingsmiddelen een pijltje klaar met voldoende middel om het dier te verdoven. De hoeveelheid hangt af van het geschatte gewicht van het dier.

Idealiter nadert een kleine groep mensen voorzichtig het dier tot een afstand van 30 meter. De dart wordt meestal aan de achterzijde van het dier toegediend, zodat het makkelijk te pakken is als het dier op de grond ligt. Nadat de verdoving is toegediend, duurt het ongeveer 10 minuten voordat het dier neergaat. Het makkelijkste scenario is als het gedartte dier niet in paniek raakt en op dezelfde plek blijft. 

"Dit is een cruciaal onderdeel van de procedure. We moeten de vitale lichaamsfuncties van de olifant tijdens het verdovingsproces nauwlettend in de gaten houden om de veiligheid van het dier te garanderen," zegt Dr. Mupondi. "Bij het uitvoeren van de procedure is de veiligheid van het dier onze hoogste prioriteit."

2. De andere olifanten op afstand houden 

Nadat een olifant succesvol een dart is toegediend, moet het team de andere olifanten in de kudde aansporen om weg te gaan, zodat ze het aanbrengen van de halsband niet hinderen. Dit kan een uitdagende taak zijn, vooral als de matriarch wordt gedart. Andere olifanten hebben de neiging om bij elkaar te blijven en gaan niet makkelijk weg. Het team moet geluiden maken om ze af te schrikken. Onder bepaalde omstandigheden zullen sommige olifanten helemaal niet weggaan. 

Het plaatsen van een halsband is makkelijker wanneer je te maken hebt met stieren en solitaire dieren. Stieren hebben de neiging om bij de kleinste aanleiding weg te gaan bij een verlamde soortgenoot. 

3. De halsband omdoen 

Zodra de andere olifanten zijn weggejaagd, gaat de rest van het team direct aan de slag om de halsband zo snel mogelijk aan te brengen. Dit beperkt de stress voor de olifant tot een minimum. 

Een deel van het team werkt aan het afkoelen van het geïmmobiliseerde dier met behulp van een rugspray, terwijl anderen de ademhaling en hartslag controleren. Indien nodig doen sommige teamleden metingen zoals de schouderhoogte, lichaamslengte en slagtandgrootte om een profiel van de olifant te maken.

Ondertussen meet het team dat verantwoordelijk is voor het aanbrengen van de halsband de grootte van de nek, plaatst de halsband, knipt de overtollige riemlengte af en positioneert de halsband op de juiste manier voor het beste signaal. De band zit niet strak, zodat het dier ruimte heeft om te groeien. 

Als al deze stappen met succes zijn doorlopen, gaat het team naar een veilige afstand, waarna een 'omkeermiddel' wordt toegediend. De verdoving van de olifant met de halsband wordt opgeheven en de olifant is klaar om zich weer bij de rest van de kudde te voegen. 

"Zodra de missie succesvol is uitgevoerd, moeten we ook aandacht besteden aan de nazorg", zegt Dr. Mupondi. Het monitoren van de olifant met de halsband is cruciaal, en we zijn er altijd om te helpen bij eventuele ongemakken of andere problemen die zich kunnen voordoen.