Veranderende getijden: Waarom komen haaien steeds vaker in de buurt van de kust?

De toename van waarnemingen van haaien in de buurt van de kust heeft zowel bezorgdheid als nieuwsgierigheid gewekt bij mensen. Echter, het feit dat er meer haaien worden gespot betekent niet per se dat hun aantal in de oceanen ook is toegenomen. In werkelijkheid zijn veel haaiensoorten nu meer bedreigd dan ooit tevoren.

Het is belangrijk om te onderzoeken wat ten grondslag ligt aan dit fenomeen. Zou klimaatverandering invloed kunnen hebben op de veranderingen in het gedrag en de leefgebied van haaien? Het beknopte antwoord hierop is 'ja'. In dit artikel leggen we uit hoe dit precies zit.

Stijgende temperaturen wereldwijd 

Volgens een studie uitgevoerd door Carolyn W. Snyder, zijn dit jaar wereldwijd de hoogste temperaturen in 100.000 jaar geregistreerd. Dit gaat gepaard met aanzienlijke en nooit eerder voorgekomen stijgingen in de temperaturen aan het oppervlak van de wereldzeeën.

De snel opwarmende oceaan heeft een ongekende massamigratie van zeeleven in gang gezet. De stijgende temperaturen drijven veel mariene soorten, waaronder sommige haaien, richting de polen, vooral in de zomermaanden als ze op zoek zijn naar koeler water. Dit betekent dat ze zich verplaatsen naar nieuwe leefgebieden, inclusief kusten waar ze normaal gesproken niet voorkomen.

Veranderende mariene ecosystemen

De oceaan is een dynamische omgeving waar roofdieren en prooidieren in een kwetsbaar evenwicht met elkaar samenleven. Klimaatverandering heeft bijgedragen aan stijgende zeetemperaturen en veranderde oceaanstromingen, wat leidt tot verschuivingen in de verspreiding van prooidieren. Hierdoor moeten haaien mogelijk dichter bij de kust komen om voedsel te zoeken. Zo wordt bijvoorbeeld gedacht dat de groeiende zeehondenpopulaties bij Cape Cod in de Verendigde Staten een factor zijn in het toenemend aantal waarnemingen van witte haaien, die jagen op deze dieren. Doordat haaien vaker dichtbij de kust komen, is de kans groter dat mensen en haaien elkaar treffen. Daarom moeten we extra voorzichtig en alert zijn.

Overbevissing drijft de haai naar nieuwe jachtgebieden

Hoewel klimaatverandering een grote invloed heeft op het gedrag van haaien, verergeren menselijke activiteiten de situatie. Overbevissing, waarbij verspilling en de uitputting van vispopulaties aan de orde van de dag zijn, ontwricht het natuurlijke evenwicht in de mariene ecosystemen. Als gevolg hiervan kunnen haaien gedwongen worden om nieuwe jachtgebieden te zoeken en kunnen ze kustgebieden naderen op zoek naar hun gebruikelijke prooi, zoals zeehonden of kleinere vissen.

De impact van bouwprojecten aan de kust

Bouwprjecten aan de kust kunnen leiden tot de achteruitgang van essentiële leefgebieden zoals koraalriffen, waardoor verschillende soorten, waaronder haaien, worden verdrongen. Als gevolg worden haaien genoodzaakt om nieuwe gebieden te verkennen, wat ze mogelijk richting kustgebieden drijft waar ze meer opvallen."

We negeren de aanwezigheid van de dieren, vernietigen gestaag hun natuurlijke leefomgeving en treden deze binnen alsof we er recht op hebben. Ondanks dat haaien vaak worden afgebeeld als monsterlijke schepsels, zijn ze in werkelijkheid zelden zo dreigend als voorgesteld, en zijn wij niet de slachtoffers in deze context. Om een perspectief te bieden: mensen doden elk jaar 100 miljoen haaien terwijl er in een jaar minder dan tien mensen overlijden door een haaienbeet.

We weten dat klimaatverandering het probleem is. Kunnen haaien ook een oplossing bieden? 

Hoewel de meeste landorganismen na hun dood koolstof in de atmosfeer vrijlaten, doen de karkassen van grote zeedieren, waaronder haaien, dat niet - ze zinken en slaan koolstof op in de diepe oceaan.

Dit werkt als volgt: Koolstofdioxide (CO2) is een broeikasgas dat warmte vasthoudt in de atmosfeer van de aarde, wat leidt tot opwarming van de aarde en bijdraagt aan klimaat gerelateerde rampen. Door koolstof in de oceaan op te slaan, kunnen we helpen de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer te verminderen, wat op zijn beurt helpt om de opwarming van de aarde te vertragen.

Dit betekent dat haaien en andere levende wezens onder water kunnen dienen als een natuurlijke oplossing tegen klimaatverandering en moeten worden gewaardeerd en beschermd voor deze bijdrage die ze leveren.

Volgens de studie ‘Let more big fish sink’ draagt het herstel van vispopulaties - wat bereikt kan worden door beschermde mariene gebieden in te stellen en onze visserijmethoden te aan te passen - op drie manieren bij aan het vergroten van de koolstofopslag:

• Meer vissen in de oceaan houdt in dat ze bijdragen aan het tijdelijk vastleggen en opslaan van CO2 gedurende hun leven.
• Wanneer vissen op natuurlijke wijze sterven, zakken hun lichamen naar de oceaanbodem en kunnen ze koolstof voor een lange tijd opslaan, en meer vissen in de omgeving betekent dat er meer van deze koolstofopslag plaatsvindt.
• Door verbeterde visserijmethoden gebruiken we minder brandstof tijdens het vissen, wat de hoeveelheid CO2 uitstoot doet verminderen.

Behoud van populaties en in balans samenleven met de haai

Het is essentieel om het belang van de bescherming van haaien te onderkennen. Als toppredatoren spelen haaien een onmisbare rol in het behoud van gezonde mariene ecosystemen. Harmonieus samenleven is haalbaar en door proactieve maatregelen te treffen. De kans om een haai te treffen aan de Nederlandse kust is zeer klein. Maar wereldwijd kunnen we risico’s beperken terwijl we tegelijkertijd deze indrukwekkende dieren beschermen:

• Zwem in groepen en houd je aan lokale adviezen met betrekking tot haaienactiviteit.
• Blijf dichter bij de kust, waar haaien minder geneigd zijn om te komen.
• Vermijd zwemmen bij zonsopkomst, zonsondergang of 's nachts, wanneer haaien het meest actief zijn.
• Beperk het gebruik van glimmende sieraden of felgekleurde kleding die haaien kunnen aantrekken.
• Blijf uit het water als je een open wond hebt om te voorkomen dat je haaien aantrekt met de geur van je bloed.
• Wees extra voorzichtig in gebieden waar bekend is dat haaien jagen of waar aasvissen aanwezig zijn.
• Als je een haai tegenkomt, blijf dan kalm. Dit is makkelijker gezegd dan gedaan, maar proberen kan letterlijk je leven redden - deins langzaam achteruit en houd oogcontact.

Ik wil tevens benadrukken hoe belangrijk de paraatheid van overheden is in gebieden waar activiteit van haaien toeneemt. Het is van cruciaal belang om strategieën te hanteren die niet alleen de veiligheid van de bevolking waarborgen, maar ook het vreedzaam samenleven met haaien stimuleren. Geavanceerde technologie kan aanzienlijk bijdragen aan het verwezenlijken van deze doelstelling. Door in drukke seizoenen drones in te zetten voor monitoring en toezicht, in samenwerking met de beheerders van lokale stranden, kunnen we het publiek tijdig waarschuwen en zo mogelijke nare gevolgen, zoals incidenten met mensen en wilde dieren, helpen voorkomen. Met de proactieve inzet van deze maatregelen verhogen we de veiligheid, bevorderen we het bewustzijn en zorgen we voor een harmonieuze omgang tussen mensen en haaien in de betreffende gebieden

Samenleven met haaien: een noodzaak en verantwoordelijkheid 

De toenemende aanwezigheid van haaien nabij kusten is een ingewikkeld probleem waarin factoren als klimaatverandering, verstoorde ecosystemen, menselijke activiteiten en social media een rol spelen. Het aantal waarnemingen kan zijn gestegen omdat iedereen tegenwoordig met een telefoon op het strand loopt en snel nieuws over een haaienwaarneming kan verspreiden. Maar na de achterliggende redenen te hebben uitgelegd, hoop ik dat iedereen zich bewust wordt van de bedreigingen waar haaien mee te maken hebben. Hoewel het moeilijk is: probeer te begrijpen wat 'overleven' betekent en wat je zelf zou doen om in leven te blijven - en bekijk het vervolgens eens vanuit het oogpunt van de haai.

Klimaatverandering verandert de wereld zoals we die kennen ingrijpend. We krijgen te maken met extreem weer en natuurrampen komen vaker voor dan we aankunnen. Maar we zijn niet de enigen die lijden - ook de dieren hebben het zwaar, maar zij kunnen deel uitmaken van een natuurlijke oplossing om de schade te beperken. Laten we ze beschermen voordat het voor zowel hen als onszelf te laat is.

We moeten actief werken aan een harmonieuze samenleving met haaien. Dit is niet alleen essentieel voor het voortbestaan van de haaien, maar ook voor het hele mariene ecosysteem dat afhankelijk is van hun aanwezigheid