De invloed van klimaatverandering op de oceaan

Hieronder bekijken we de invloed van klimaatverandering op de oceaan. Wat zijn zes grote gevolgen, waarom moeten we ons best doen om de oceaan te beschermen, en hoe kun jij helpen?

1. Stijgende zeespiegel

De stijging van de zeespiegel is een van de meest zichtbare gevolgen van klimaatverandering, en dan met name van de opwarming van de aarde. Het stijgen van de temperatuur veroorzaakt op twee manieren een stijging van de zeespiegel. Ten eerste: ijskappen en gletsjers smelten, waardoor er meer water in de oceanen komt. Ten tweede: zeewater zet uit als het warmer wordt, waardoor er meer water ontstaat.

Het zeewaterpeil is sinds 1880 met meer dan 23 centimeter gestegen, waarvan ongeveer 6 centimeter sinds 1993. Dit laat goed zien hoe de door de mens veroorzaakte klimaatverandering in de afgelopen decennia versnelt. Onderzoekers schatten dat de wereldwijde zeespiegel nu elke 10 jaar met meer dan 2,5 centimeter stijgt.

Waarom dit een probleem is

Hoewel de stijgende zeespiegel misschien niet meteen als een bedreiging klinkt, reiken de gevolgen heel ver. Hoe meer zeewater er is, hoe groter de kans op bedreigingen zoals hoogwater, stormvloeden en andere extreme weersomstandigheden. Vooral kustgemeenschappen en laaggelegen gebieden lopen het risico op overstromingen en kusterosie. Dit bedreigt niet alleen hun veiligheid, maar ook hun levensonderhoud en levenswijze.

Mariene ecosystemen voelen ook de effecten van de stijgende zeespiegel. Soorten zoals zeeleeuwen hebben hun broedplaatsen aan de kust. Deze plaatsen staan al onder druk door menselijke activiteiten en het verlies van leefgebied, en worden straks met nog meer uitdagingen geconfronteerd als de zeespiegel hun broedgebieden binnendringt.

2. Hittegolven op zee

Hittegolven op zee zijn lange perioden van buitengewoon warme oceaantemperaturen. Deze worden steeds langer en intenser en komen steeds vaker voor als gevolg van klimaatverandering. De hittegolven kunnen dagen, weken of zelfs maanden aanhouden, grote delen van de oceaan treffen en dieptes van honderden meters bereiken. Net zoals hittegolven gevolgen kunnen hebben voor mensen op het land, kunnen ze ook het leven in zee schaden. 

Waarom dit een probleem is

Een van de bekendste gevolgen van stijgende temperaturen en hittegolven in zee is koraalverbleking, een wereldwijd fenomeen. Als reactie op langdurige blootstelling aan hoge temperaturen, verdrijven koralen de algen die in hun weefsels leven. Als gevolg hiervan raken de koralen hun voornaamste voedselbron kwijt, worden ze kwetsbaarder voor bedreigingen zoals ziekte en vervuiling, en lopen ze een grotere kans om dood te gaan. Dode koraalriffen, die er wit of 'gebleekt' uitzien, kunnen niet de rijke biodiversiteit in zee herbergen die ze ooit hadden. Ook kunnen ze niet langer kooldioxide uit de atmosfeer opslaan.

Hittegolven op zee kunnen ook schadelijke algenbloei veroorzaken, de cyclussen van voedingsstoffen in de oceaan verstoren, en de verspreiding en aanwezigheid van aquatische soorten veranderen.

Het Noordpoolgebied is bijzonder gevoelig voor temperatuurveranderingen, die invloed hebben op verschillende soorten. Door het smelten van het zee-ijs vermindert voor narwallen de beschikbaarheid van prooidieren, hun voedselbron, en kan concurrentie toenemen als nieuwe soorten migreren naar hun ecosysteem omdat het verandert. IJsberen zijn een bekend voorbeeld in de gevolgen van het smeltende zee-ijs; je hebt vast wel eens de beelden gezien van ijsberen die op kleine ijsblokken drijven. Hieruit blijkt hoe snel hun leefgebied en voedselbronnen verloren gaan.

3. Verzuring van de oceaan

Oceaanverzuring is een minder bekend gevolg van klimaatverandering, maar net zo belangrijk. Het vormt een ernstige bedreiging voor mariene ecosystemen wereldwijd. De oceaan is een enorme koolstofput, wat betekent dat het veel kooldioxide (CO2) uit de atmosfeer absorbeert. De oceaan kan echter maar een bepaalde hoeveelheid kooldioxide opnemen voordat het haar ecosystemen aantast.

Wanneer CO2 oplost in zeewater, reageert het met watermoleculen. Dit vormt koolzuur, en verlaagt de pH-waarde (zuurgraad) van de oceaan. Het klinkt misschien niet logisch, maar een lagere pH-waarde betekent dat het water zuurder wordt. Dit proces staat bekend als oceaanverzuring. Het heeft geleid tot een daling van de gemiddelde pH-waarde van zeewater, van 8,2 naar het zuurdere niveau van 8,1. Hoewel dit misschien geen significante daling lijkt, betekent het een toename van de zuurgraad met 25% in de afgelopen 200 jaar.

Waarom dit een probleem is

Verzuring van de oceaan vormt een grote bedreiging voor zeeorganismen. Dit geldt vooral voor organismen met een schelp of skelet dat bestaat uit de stof calciumcarbonaat, zoals koralen, schelpdieren en bepaalde soorten plankton. Als het zeewater zuurder wordt, lossen de schalen van deze dieren op. Hoe zuurder het water, hoe sneller deze schelpen oplossen.

Hun verzwakte structuur kan ze vatbaarder maken voor lichamelijke problemen, ziektes en roofdieren. De wezens moeten dan meer energie steken in het verdikken of repareren van hun beschadigde schelpen, wat hun groei kan remmen. Dit kan van invloed zijn op de voedselketen, omdat er dan minder voedsel beschikbaar is voor de roofdieren die de dieren eten.

Bovendien slaan deze wezens koolstof op, wat klimaatverandering helpt tegen te gaan. Als hun schelpen oplossen, wordt deze natuurlijke manier van koolstof uit de atmosfeer halen, bedreigd.

4. Verlies van biodiversiteit

Biodiversiteit verwijst naar de verscheidenheid aan levensvormen, genen, leefgebieden en ecologische processen die het leven op aarde in stand houden. In de oceaan is biodiversiteit essentieel voor het gezond houden van mariene ecosystemen en het ondersteunen van de talloze soorten die er leven. De biodiversiteit in zee draagt ook bij aan de gezondheid en stabiliteit van de hele planeet. Het zorgt voor het in stand houden van systemen voor zuurstofproductie, koolstofvastlegging, de kringloop van voedingsstoffen en het reguleren van het klimaat op aarde. Mariene biodiversiteit is ook belangrijk voor essentiële economische activiteiten zoals visserij, toerisme en farmaceutisch onderzoek.

Waarom dit een probleem is

Klimaatverandering heeft op vele manieren direct of indirect invloed gehad op de biodiversiteit van de oceaan. De stijgende zeespiegel, de stijgende temperaturen, de verzuring van de oceaan en nog veel meer gevolgen hebben allemaal bijgedragen aan een aanzienlijk verlies van biodiversiteit in zee.

Een van de meest opvallende is koraal. Koraalriffen, ook wel de 'regenwouden van de zee' genoemd, herbergen meer dan 25% van het zeeleven ter wereld. Koraalriffen hebben een ongelooflijke biodiversiteit en huisvesten meer dan 4.000 vissoorten, maar ook schildpadden, planten, ongewervelde dieren en zeezoogdieren.

Klimaatverandering verstoort het delicate evenwicht van de ecosystemen binnen koraalriffen. Dat heeft een domino-effect dat leidt tot sterfte van het koraal. Zonder koraal hebben veel van de soorten die in riffen leven geen voedsel en onderdak, wat hen uiteindelijk fataal wordt. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) schat dat 70 tot 90% van de koraalriffen zal verdwijnen als de temperatuur van de aarde met 1,5°C stijgt. Als de temperatuur wereldwijd met 2°C stijgt, zal naar schatting 99% van de koraalriffen verdwijnen.

Verlies van mariene biodiversiteit leidt tot een afname van onder andere toproofdieren en andere sleutelsoorten. Dit kan de voedselketen verstoren, de dynamiek van ecosystemen veranderen en de veerkracht verminderen van mariene ecosystemen bij veranderingen in het milieu. Walvissen en haaien lijden vooral onder de verminderde beschikbaarheid van voedsel als gevolg van het verlies aan biodiversiteit. Hierdoor kan het ook moeilijker voor ze worden om zich voort te planten. Zo vormt het verlies aan biodiversiteit een bedreiging voor het voortbestaan van deze soorten.

5. Impact op gemeenschappen

Gemeenschappen over de hele wereld zijn voor hun inkomen afhankelijk van de visserij en andere mariene activiteiten. Met andere woorden, hun levens en levensonderhoud zijn afhankelijk van de oceaan. Wanneer klimaatverandering de temperatuur van de oceaan verandert, kan dit de aanwezigheid en verspreiding van vissen en andere soorten veranderen. Dit kan grote gevolgen hebben voor kwetsbare kustgemeenschappen.

Waarom dit een probleem is

Klimaatverandering kan de problemen waar kustgemeenschappen al mee te maken hebben verergeren, zoals erosie van de kustlijn, overstromingen en watervervuiling. Deze problemen bedreigen veel gemeenschappen al steeds meer in hun levensonderhoud. Ze kunnen het zich niet veroorloven dat hun levensonderhoud nog meer in gevaar komt door de stijgende temperatuur van de oceaan en de veranderende verspreiding van diersoorten.

Gemeenschappen worden ook bedreigd door klimaatverandering doordat zee-ijs blijft smelten en de zeespiegel stijgt. Dit heeft meerdere gevolgen: de overstromingen en schade waarmee de gemeenschappen te maken hebben zullen nog erger worden; zout water zal stromen naar zoetwaterbronnen waarvan mensen afhankelijk zijn; en het water zal belangrijke wetlands en moerassen aantasten en vernietigen. Deze gebieden beschermen de waterkwaliteit, dienen als natuurlijke opslag van overstromingswater en verminderen het risico op erosie door oppervlaktewater. Bovendien dienen wetlands en moerassen als leefgebied voor wilde dieren.

Door het behoud en beheer van gemeenschappen te ondersteunen, kunnen zij hun mariene ecosystemen klimaatbestendig maken, wat voordelig is voor zowel dieren als mensen. Door hen te ondersteunen om zich duurzaam aan te passen aan klimaatverandering, ondersteunen we ook het opvangen en opslaan van CO2 uit de atmosfeer.

6. Veranderingen in migratiepatronen

Klimaatverandering kan ook invloed hebben op hoe, wanneer en waar zeedieren migreren. Een voorbeeld van een migrerende soort is de ernstig bedreigde noordkaper. Noordkapers migreren tegenwoordig verder naar het noorden, naar de wateren bij Oost-Canada, waaronder de Saint Lawrencebaai. Deze trend wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de opwarming van de oceaan.

Een ander voorbeeld is de witte dolfijn, die te maken heeft met veranderingen in zijn migratie door Arctische wateren door steeds onvoorspelbaarder wordende ijspatronen. Sommige witte dolfijnen raken zelfs gevangen in het ijs door het snelle smelten ervan.

Waarom dit een probleem is

Veranderingen in migratiepatronen hebben invloed op de interactie tussen zeeleven en menselijke activiteiten zoals scheepvaart en visserij. Als de trektochten van dieren zoals walvissen elk jaar onvoorspelbaarder worden, neemt het risico toe dat deze zeezoogdieren het slachtoffer worden van aanvaringen door schepen en bijvangst. Daarom is het belangrijk om walvispopulaties in de gaten te houden en je bewust te blijven van hun gedrag en bewegingen. IFAW heeft de app Whale Alert geïntroduceerd zodat mensen op de oceaan zich bewust kunnen zijn van walvissen. Dit kan grote tragedies voorkomen.

Hoe IFAW de oceanen beschermt en klimaatverandering tegengaat

IFAW loopt voorop bij wereldwijde inspanningen om mariene ecosystemen te beschermen en de gevolgen van klimaatverandering te beperken. We werken continu aan natuurbehoud en komen met oplossingen voor de uitdagingen voor onze oceanen en de vele zeedieren die er leven.

We zien dieren niet alleen als slachtoffers van klimaatverandering – we zien ze ook als deel van de oplossing. Hun natuurlijke gedrag helpt zowel bij het opnemen van CO2 uit de atmosfeer als bij het opslaan ervan, waardoor ze een enorme aanwinst zijn in de strijd tegen klimaatverandering.

Een van onze grootste aandachtspunten is het behoud van het zeeleven en de bescherming van onze oceanen. Klimaatverandering is een van de meest acute bedreigingen voor het leven in de oceaan, samen met overbevissing, vervuiling en nog veel meer. We werken samen met overheden, organisaties en lokale gemeenschappen om ondertekenen te pleiten voor natuurbehoud en om broodnodige beschermende maatregelen in te voeren.

In de Verenigde Staten en Australië dringen we bij de regering aan op het ondertekenen van de High Seas Treaty, een internationale overeenkomst om het grootste leefgebied op aarde te beschermen.

Help om mariene ecosystemen te beschermen en dieren wereldwijd te behoeden voor de gevolgen van klimaatverandering.