De invloed van klimaatverandering op olifanten

Hoewel olifanten vooral worden bedreigd door verlies en versnippering van leefgebied als gevolg van menselijke activiteiten, worden ze ook verstoord door veranderende weer- en temperatuurpatronen. In 2022 maakte Kenia's Wildlife and Tourism Board bekend dat klimaatverandering nu een grotere bedreiging vormt voor olifanten dan stroperij. Klimaatverandering zal droogtes, bosbranden, overstromingen en extreme temperaturen alleen maar verergeren.

We hebben geluk dat we olifanten op onze planeet hebben, want als ze goed gedijen, zijn ze een van onze grootste bondgenoten. Ze houden koolstof uit de atmosfeer, houden hun ecosystemen gezond en ondersteunen de biodiversiteit. Zonder olifanten zou onze strijd tegen klimaatverandering nog moeilijker zijn.

Lees hieronder hoe klimaatverandering directe en indirecte gevolgen heeft voor olifanten in Afrika en Azië, en hoe jij ze kunt helpen overleven ondanks deze uitdagingen.

Droogte 

Olifanten drinken tot 190 liter water per dag. Ze kunnen niet zweten, waardoor ze meer dan andere zoogdieren afhankelijk zijn van water om koel te blijven in de hitte. Klimaatverandering veroorzaakt echter ernstige waterschaarste en droogte, wat vooral olifanten in de savannegebieden van Afrika treft.

De afgelopen jaren beleefde Kenia, in het oosten van Afrika, de ergste droogteperiode van de afgelopen veertig jaar. De hoeveelheid regenval ligt jaar na jaar onder het gemiddelde. Natuurbeschermers schatten dat de aanhoudende droogte meer wilde dieren in het ecosysteem van Amboseli heeft gedood dan enige andere droogte ooit. In januari 2023 kwamen er in dit gebied ongeveer 127 olifanten om. In heel Kenia leven ongeveer 36.000 Afrikaanse savanneolifanten.

Ook in zuidelijk Afrika is de droogte toegenomen. Dit heeft gevolgen in bijvoorbeeld Hwange National Park in Zimbabwe, waar meer dan 45.000 olifanten doorheen trekken. In 2019 overleden in Zimbabwe door droogte meer dan 200 olifanten in slechts twee maanden tijd. Er was één jong olifantenkalf dat in zijn zoektocht naar water in een put viel. Ook werd een kalf alleen aangetroffen in een opgedroogde waterpoel; IFAW steunde zijn redding.

Watergebrek heeft ook invloed op het vermogen van olifanten om voort te planten. Wanneer moeders niet voldoende gehydrateerd zijn, kunnen ze een miskraam krijgen of niet genoeg melk produceren. In een wereld waarin elke geboren olifant belangrijk is voor het voortbestaan van deze soort, is dit een ernstig probleem.

Wateroverlast

Terwijl klimaatverandering in sommige gebieden zorgt voor meer droogte, veroorzaakt het in andere gebieden meer hevige regenval. Dit leidt tot overstromingen, wat negatieve gevolgen heeft voor leefgebieden van veel soorten.

Elk jaar in juli zorgen tijdens de moesson in India overstromingen ervoor dat vele jonge dieren van hun ouders worden gescheiden, waaronder olifanten. IFAW is al jaren betrokken bij de redding en rehabilitatie van verweesde olifanten. Terwijl reddingswerkers sommige olifanten in Kaziranga National Park kunnen herenigen met hun familie, worden andere olifanten naar het IFAW-Wildlife Trust of India Centre for Wildlife Rehabilitation and Conservation gebracht om te worden verzorgd en uiteindelijk weer in het wild te worden vrijgelaten.

Veranderende temperaturen

De algehele temperatuur van de atmosfeer van onze planeet is meer dan 1,15°C gestegen ten opzichte van het pre-industriële niveau. Naar verwachting zal de temperatuur tegen 2100 met bijna 3°C zijn gestegen. Een verandering van deze omvang is desastreus voor vrijwel alle diersoorten op aarde.

De opwarming van de aarde mag niet meer dan 1,5°C bedragen als we de ergste gevolgen van klimaatverandering willen voorkomen. Gezien onze huidige uitstoot van broeikasgassen zijn we echter goed op weg om die verhoging in 2027 te bereiken.

Olifanten zijn erg gevoelig voor temperatuurveranderingen. Uit een onderzoek bleek dat de ideale temperatuur voor Aziatische olifanten lager is dan 24°C. Deze olifanten hadden echter het grootste deel van het jaar temperaturen boven 24°C. Het krijgen van een zonnesteek is de voornaamste doodsoorzaak onder Aziatische olifanten in Myanmar.

Uit een onderzoek naar Afrikaanse savanneolifanten is gebleken dat ze hun gedrag veranderen als ze hogere temperaturen ervaren. Ze spenderen meer tijd in de schaduw en baden zich in water om af te koelen. Ook hun eet-, loop- en rustgedrag verandert.

Uit het onderzoek bleek dat olifanten slimme dieren zijn die manieren kunnen vinden om af te koelen, maar of ze dat daadwerkelijk kunnen doen is afhankelijk van de beschikbare middelen. Ook is het cruciaal dat ze zich vrij door hun leefgebied kunnen bewegen, zodat ze zich kunnen aanpassen aan seizoensgebonden veranderingen in water, schaduw en voedsel. IFAW’s initiatief Room to Roam heeft als doel om het leefgebied van olifanten in Oost- en zuidelijk Afrika te beschermen en met elkaar te verbinden, zodat olifanten ook in de toekomst kunnen gedijen. 

Mens-dier-conflicten en stroperij

Klimaatverandering heeft ook invloed op het leven en het levensonderhoud van mensen. Veel gemeenschappen die in de buurt van olifanten leven, hebben te maken met armoede en ongelijkheid. Dit is onlosmakelijk verbonden met klimaatverandering, omdat het een bedreiging blijft vormen voor natuurlijke hulpbronnen en ecosysteemdiensten. Gezinnen en gemeenschappen die in armoede leven worden onevenredig zwaar getroffen, ondanks het feit dat zij de minste invloed hebben gehad op de opwarming van onze aarde.

Wanneer hun levensonderhoud wordt bedreigd door een gebrek aan natuurlijke hulpbronnen, wenden sommige mensen zich helaas tot stroperij als middel om inkomsten te genereren. Olifanten worden gedood om hun ivoren slagtanden te verhandelen. De ivoorhandel is weliswaar verboden door CITES, maar vindt nog steeds plaats in veel landen. Ivoor wordt over de hele wereld verhandeld naar bijvoorbeeld Europa en de Verenigde Staten.

Conflicten met mensen worden ook een probleem voor olifanten als ze in het wild een tekort aan voedsel, water en andere hulpbronnen hebben. Olifanten moeten tot 150 kilogram eten en tot 190 liter water per dag drinken. Ze leggen enorme afstanden af om deze bronnen te vinden, maar door de klimaatverandering worden ze steeds meer gedwongen om dichter bij menselijke gemeenschappen te komen. Er is steeds meer concurrentie voor voedsel, water en ruimte. Dit kan ertoe leiden dat olifanten gewassen plunderen, eigendommen vernielen en genoodzaakt worden om defensief gedrag te vertonen. Dit kan leiden tot verwondingen tot zelfs de dood van zowel mensen als olifanten.

Door de klimaatverandering veroorzaakte voedsel- en watertekorten hebben ook gevolgen voor mensen, en als mensen het gevoel hebben dat ze met wilde dieren concurreren om deze hulpbronnen, kunnen ze als reactie wilde dieren vervolgen.

Waarom hebben we olifanten nodig? 

Als ecosysteemingenieurs zijn olifanten cruciale bondgenoten in onze strijd om de klimaatcrisis te beperken. Omdat ze zoveel planten eten en grote afstanden afleggen, verspreiden ze via hun mest zaden door hun leefgebieden, waardoor nieuwe plantengroei wordt gestimuleerd. Deze planten zijn niet alleen belangrijk voor olifanten, maar ook voor meerdere kleinere dieren. Hun mest is bovendien de perfecte meststof voor de grond waar deze planten groeien.

Bovendien breken olifanten tijdens hun trektochten takken en struiken. Hierdoor ontstaat ruimte voor nieuwe plantengroei – kleinere planten krijgen toegang tot meer zonlicht – en krijgen kleinere dieren toegang tot voedselbronnen waar ze eerder misschien niet bij konden komen.

Tijdens het rondtrekken vertrappen olifanten ook nog eens de grond onder hun voeten, waardoor mineralen worden 'ontgonnen' en naar de oppervlakte worden gebracht. Daarnaast graven olifanten naar waterpoelen, waar opnieuw andere, kleinere dieren van profiteren.

Door hun vermogen om bomen te snoeien, kunnen sommige bomen heel hoog en groot worden, wat een grote rol speelt bij het vastleggen van koolstof. In totaal helpen Afrikaanse bosolifanten naar schatting om 9.000 ton koolstof uit de atmosfeer te houden. Olifanten leggen bovendien zelf ook koolstof vast in hun lichaam, en wanneer een olifant sterft, houdt hij de koolstof vast in de grond, waardoor het uit de atmosfeer wordt gehouden.

Klimaatverandering kan schadelijk zijn voor olifanten, maar als we ons inzetten om hun populaties te redden, kunnen olifanten ons helpen om de opwarming tegen te gaan. Dit is een van de redenen dat het behoud van wilde dieren zo belangrijk is als klimaatoplossing. 

Help om wilde dieren te beschermen en de opwarming van de aarde tegen te gaan.