ivoorhandel: welkom in de schimmige wereld van de handel in wilde dieren

Vier jaar geleden begon ik bij IFAW. Ik kon meteen aan de slag met de campagne voor een verbod op de handel in ivoor in de EU. Net als velen wist ik niet dat er in Europa nog gehandeld werd in ivoor en zeker niet dat we één van de grootste exporteurs zijn van zogenaamd legaal ivoor. Want de olifant is toch beschermd en al dat ivoor gaat toch van Afrika naar Azië? We vergeten dat Europeanen medeverantwoordelijk zijn voor het afschieten van miljoenen olifanten, met name in de voormalige koloniën. Van de ooit 20 miljoen Afrikaanse olifanten, zijn er nog 350.000 tot 400.000 over. Er is dus heel veel ivoor in Europa en daar verdienen we nog steeds geld mee.

Met ongeloof verdiepte ik mij in de handel in olifantenivoor en daarmee in de schimmige wereld van wildlife crime. Ik kwam erachter dat de internationale regelgeving, zoals het CITES-verdrag, is gericht op het reguleren van de handel, niet op het te stoppen ervan. Alleen als het echt de spuigaten uitloopt komen dieren, na een lange procedure van politieke onderhandelingen, op één van de internationale lijsten van CITES. Een verbod betekent het meestal niet, want er worden vele uitzonderingen toegestaan. Corruptie, vervalsing van bewijsstukken en een gebrek aan kennis en capaciteit bij handhavers zorgen ervoor dat de handel in wilde dieren bijzonder interessant en lucratief is voor criminelen. En laten we vooral niet vergeten dat handel drijft op de vraag van consumenten in de rijkere landen, zoals in Europa. Ook in Nederland gaan legale en illegale handel hand in hand. En met Schiphol en de Rotterdamse haven zijn we een belangrijk in- en doorvoerpunt voor handel.

Toen ik vervolgens keek naar de Europese en Nederlandse regelgeving, waar de internationale regels van CITES verder zijn uitgewerkt, kwam ik in een wirwar van regels terecht. Er werd onderscheid gemaakt tussen bewerkt en onbewerkt ivoor, de Afrikaanse en Aziatische olifant en allerlei data van na het verdrag, voor het verdrag en voor 3 maart 1947. 1947? Om antiek te kunnen zijn moet het toch 100 jaar oud zijn? Nee hoor, 1947 is 50 jaar voor de inwerkingtreding van Verordening (EG) nr. 338/97, waarin de handel in wilde dieren voor de EU wordt geregeld. En dan mag je alles verhandelen, want die olifant is al dood. Dus er is nu geen olifant voor afgeschoten.

Maar hoe bewijs je dan dat het van voor 1947 is? Nou, daarvoor moet je inderdaad wel bewijzen dat je het legaal hebt ingevoerd. Een aankoopbewijs is er echter meestal niet, want niemand die daar in die tijd moeilijk over deed. De olifant werd gedood, de slagtanden verscheept naar Europa en daar werd er van alles van gemaakt. Biljartballen, leuke beeldjes voor op de schoorsteen, pianotoetsen, en bijvoorbeeld sieraden. Prachtig allemaal en dat mogen we niet kwijtraken. Maar in plaats van dat het in musea wordt gezet, wordt het verkocht aan de hoogste bieder, vaak in Azië. Daar wordt het ook wel het witte goud genoemd, heel mooi om in te beleggen. Enfin, terug naar het bewijs. Daar stuitte ik op het feit dat iedereen die ingeschreven staat bij de vereniging van Taxateurs, Makelaars en Veilinghouders ivoor kan taxeren. Het lijkt mij echter overduidelijk dat iemand die is gespecialiseerd in oude schilderijen, niet automatisch ook kan vaststellen dat een stuk ivoor antiek is.

Cijfers van de EU laten zien dat Europa één van de grootste exporteurs van zogenaamd legaal ivoor is. Hoe zit het dan in Nederland, een handelsland bij uitstek? In 2018 deed IFAW onderzoek naar de ivoorhandel bij veilinghuizen. De resultaten daarvan zijn hier te vinden. De regelgeving in Nederland was niet te vinden op overheidswebsites. Bij toeval en met eindeloos zoeken sprokkelde ik het bij elkaar. Na dit te hebben aangegeven bij de overheid is dit gelukkig nu wel goed vindbaar op de RVO site. Taxateurs overtraden openlijk de regels op bijvoorbeeld Catawiki, een groot internationaal veilinghuis gevestigd in Nederland. De regels voor taxaties waren nauwelijks te vinden, terwijl je als consument moet kunnen controleren of je waar voor je geld krijgt. Ook die regels zijn na ons onderzoek verder aangescherpt door de overheid. En er kwam betere voorlichting voor antiquairs en taxateurs.

IFAW ging in gesprek met Catawiki over het ivoor dat we hadden gevonden op het platform en het bedrijf paste haar beleid aan, onder meer door alleen nog antiek ivoor te verkopen van voor 1900. Nieuw onderzoek in 2020 liet echter zien dat er nog steeds ivoor werd verhandeld met mogelijk valse antiekverklaringen. Zo werden bijvoorbeeld taxaties van foto’s gedaan, terwijl een fysieke taxatie verplicht is. Olifantenivoor werd verkocht als been of mammoet en antiquairs schreven zelf de taxaties bij het ivoor dat ze verkochten. Catawiki paste opnieuw de regels aan door verkopers bewijs te laten leveren bij de advertentie. Hoewel dit nog steeds gesjoemel niet uitsluit, vergroot het de mogelijkheden voor consumenten en overheid om de legaliteit te controleren. Eigenlijk zouden alle online verkopers dit als minimale eis moeten stellen. Een recente aanhouding onderstreept nog eens het belang hiervan. Op 4 november werden namelijk twee mensen aangehouden toen zij online een olifantenslagtand probeerden te verkopen. Omdat het verkopen van ivoor strafbaar is, staat hen mogelijk een gevangenisstraf van maximaal zes jaar te wachten.   

En nu is er dan de nieuwe aangescherpte EU regelgeving. Als IFAW blijven we de ivoorhandel volgen. Ons werk houdt niet op bij nieuwe maatregelen. Alles draait immers om de uitvoering. We gaan de EU en haar lidstaten houden aan het uitvoeren en controleren van de regels. De Nederlandse overheid heeft zich hard gemaakt voor de strengere EU regels. Wij hopen dat ze zich blijft inzetten voor het beschermen van de olifant: iconisch, prachtig en enorm belangrijk voor de biodiversiteit als hovenier van de savanne in Afrika.

Ook u kunt helpen door ivoor (en andere producten van wilde dieren) niet te verhandelen maar in te leveren bij het inleverpunt voor producten van wilde dieren bij RVO in Den Haag. Koop ook nooit souvenirs van dieren. U helpt zo mee aan het uitsterven van dieren en werkt mogelijk mee aan illegale handel en steunt daarmee criminele netwerken.

Wilde dieren horen in het wild en niet in onze huiskamers. De sleutel tot het stoppen van de handel in wilde dieren ligt bij ons als consument. Wanneer er geen vraag meer is, stopt de handel.