Veroorzaakt klimaatverandering natuurbranden?

IFAW is een wereldwijde non-profitorganisatie met als doel om dieren en mensen te helpen samen in balans te leven. Al tientallen jaren doen we wereldwijd uitgebreid werk om het verlies aan biodiversiteit en de klimaatcrisis te beperken en ons daaraan aan te passen.

IFAW is toegewijd aan het maken van een verschil. Dit doen we via vele manieren, van het samenwerken met gemeenschappen die het dichtst bij wilde dieren leven tot het ontwikkelen van natuurlijke oplossingen in uiteenlopende ecosystemen.

In dit artikel kijken we naar de relatie tussen klimaatverandering en natuurbranden. Hoe beïnvloeden natuurbranden de dieren? En hoe houden ze de biodiversiteitscrisis in stand?

Wat zijn natuurbranden?

Natuurbranden zijn grote, ongecontroleerde branden die zich snel door wilde vegetatie verspreiden en grote schade kunnen aanrichten aan de natuur, huizen, mensen en dieren. Natuurbranden komen overal ter wereld voor in veel verschillende soorten ecosystemen, zoals bossen, graslanden en savannes. Bosbranden zijn de meest bekende soort natuurbranden.

Hoe ontstaan natuurbranden?

Natuurbranden kunnen op verschillende manieren ontstaan, zowel natuurlijk als door de mens veroorzaakt. Een van de meest voorkomende natuurlijke oorzaken van natuurbrand is bliksem. Door de hitte van een enkele blikseminslag kan het vocht van een boom verdampen en kan de boom in brand vliegen.

Menselijke activiteiten dragen ook in grote mate bij aan natuurbranden. De oorzaken kunnen variëren van aangestoken sigarettenpeuken tot onbeheerde kampvuren. Ook kan een kapotte elektriciteitsleiding een oorzaak zijn. Deze kan vonken veroorzaken, waardoor nabijgelegen vegetatie vlam kan vatten.

Als de omstandigheden bijzonder droog zijn, zoals tijdens perioden met weinig regen, kan het vuur zich snel verspreiden. Hoge temperaturen en snelle, droge wind kunnen een natuurbrand ook verergeren. Als een vuur eenmaal begint, produceert het hitte die de nabijgelegen vegetatie uitdroogt, waardoor het vuur zich gemakkelijker kan verspreiden.

Natuurbranden kunnen ernstige gevolgen hebben. Ze kunnen bossen en leefgebieden van wilde dieren vernietigen, en rook en verontreinigende stoffen in de lucht brengen, waardoor de luchtkwaliteit en het klimaat worden beïnvloed. Natuurbranden bedreigen ook mensenlevens, bestaansmiddelen en infrastructuur.

Welke gevolgen hebben natuurbranden?

Natuurbranden hebben een grote invloed op het milieu, wilde dieren en mensen.

Dit zijn enkele gevolgen van natuurbranden:

• Natuurbranden kunnen gevaarlijke luchtverontreinigende stoffen in de atmosfeer brengen, die ademhalingsproblemen en andere gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken voor mensen die in de buurt wonen.
• Ze kunnen grote hoeveelheden koolstofdioxide en andere broeikasgassen uitstoten. Dit draagt bij aan klimaatverandering, omdat het het algemene niveau van deze gassen in de atmosfeer verhoogt.
• Ze kunnen watervoorraden vervuilen, omdat as en ander brandafval terechtkomt in rivieren, meren en reservoirs. Dit is schadelijk voor zowel het drinkwater als het leven in deze wateren.
• Ze kunnen wilde dieren in gevaar brengen door leefgebieden te vernietigen, en door dieren te dwingen om te vluchten – soms met dodelijke afloop.
• Ze kunnen leiden tot bodemerosie doordat vegetatie verloren gaat. Dit verstoort ecosystemen nog meer en maakt het moeilijker voor planten om terug te groeien.

Hoe beïnvloedt klimaatverandering natuurbranden?

Er is een bewezen verband tussen klimaatverandering en natuurbranden.

Klimaatverandering zorgt wereldwijd voor hetere, drogere omstandigheden, waardoor de hoeveelheid, de omvang en de hevigheid van branden toenemen. Stijgende temperaturen en veranderende neerslagpatronen dragen bij aan langere (bos)brandseizoenen en extremere vormen van brand.

Dit zijn enkele manieren waarop klimaatverandering invloed heeft op natuurbranden:

Verhoogde temperatuur

Sinds 1880 is de gemiddelde temperatuur wereldwijd met ongeveer 1°C gestegen. Hoewel dit misschien niet veel lijkt, is het een enorme verandering in het klimaat van de planeet.

Door deze verhoogde temperatuur droogt vegetatie uit en wordt het brandbaarder. Dit betekent niet alleen dat branden gemakkelijker kunnen ontstaan (door natuurlijke oorzaken of door menselijk handelen), maar ook dat ze zich sneller verspreiden en heter zijn.

Regenval en overstromingen

Het is bekend dat klimaatverandering neerslagpatronen verandert. Op veel plekken valt meer neerslag dan gemiddeld en veroorzaakt dit overstromingen. Je zou kunnen denken dat meer regen goed is in gebieden waar veel natuurbranden voorkomen, maar het kan de branden juist gevaarlijker maken.

Onderzoek heeft aangetoond dat zwaardere regenval dan normaal heeft geleid tot meer vegetatie, waardoor er meer brandstof is voor het vuur. Nadat een natuurbrand de vegetatie in een gebied heeft platgebrand, kan een nieuwe golf van zware regenval bovendien makkelijker aardverschuivingen veroorzaken.

Langere brandseizoenen

Door de klimaatverandering is onze planeet niet alleen warmer geworden, maar zijn onze warme periodes ook langer geworden. Hogere gemiddelde temperaturen en het vroeg smelten van sneeuw verlengen het brandseizoen – de periode waarin de meeste branden ontstaan. Hierdoor krijgen natuurbranden meer tijd om te ontbranden en zich te verspreiden.

Sterker nog, ernstige droogte en een lage luchtvochtigheid hebben de duur van brandseizoenen veel sneller verlengd dan eerder door klimaatmodellen werd voorspeld. Gemiddeld duren de brandseizoenen wereldwijd 27% langer. Dit is vooral merkbaar in het Amazonegebied, het Middellandse Zeegebied en het westen van Noord-Amerika – dit zijn allemaal plaatsen waarvan delen in de afgelopen vijf jaar zijn verwoest door natuurbranden.

Droogte

Droogte en klimaatverandering gaan hand in hand. De temperatuurstijging als gevolg van menselijk handelen kan rechtstreeks in verband worden gebracht met het groeiende aantal gebieden over de hele wereld die door droogte worden getroffen. Droogtes komen niet alleen vaker voor, maar duren ook langer en zijn ernstiger.

Lange droogteperiodes drogen bossen en graslanden uit, en creëren zo ideale omstandigheden voor natuurbranden. Hoe droger een boom of gras is, hoe sneller het in brand vliegt en hoe brandbaarder het wordt.

De bloeiperiode na een droogte kan ook leiden tot meer verwoestende natuurbranden. Dit gebeurde bijvoorbeeld in Californië, in het westen van de Verenigde Staten (VS). Na een lange droogteperiode kwam er een overvloed aan regen, wat leidde tot een snelle toename van vegetatie. Tijdens de hete zomermaanden droogden deze nieuwe planten vervolgens uit, en dienden als enorme hoeveelheid droge brandstof. Tijdens het brandseizoen bleek dit dodelijk te zijn.

Meer blikseminslagen

Zoals we weten, kunnen blikseminslagen natuurbranden veroorzaken wanneer ze droge vegetatie raken. Wist je ook dat bliksem steeds vaker voorkomt?

Hoe warmer de luchttemperatuur, hoe meer vocht het kan vasthouden. Als de temperatuur wereldwijd stijgt als gevolg van klimaatverandering, bevat de lucht meer verdampt water. Dit vergroot op zijn beurt de kans op onweer, wat leidt tot hevigere stormen en meer blikseminslagen.

Wetenschappers hebben berekend dat voor elke graad die onze planeet opwarmt, blikseminslagen met ongeveer 12% toenemen. Dit betekent dat als de huidige situatie zonder ingrijpen doorgaat, de planeet tegen 2100 ongeveer 50% meer inslagen zal meemaken.

Veranderende weerspatronen

De stijgende gemiddelde temperatuur op aarde zorgt voor wijdverspreide veranderingen in weerpatronen, die snel en onvoorspelbaar kunnen omslaan.

Samen met hogere temperaturen, drogere omstandigheden en een langer brandseizoen kunnen veranderde weerspatronen zorgen voor extremere wind. Sterke wind kan – vooral als het van richting verandert – ervoor zorgen dat een brandhaard zich sneller en onvoorspelbaarder verspreidt, waardoor het moeilijk wordt om de brand onder controle te krijgen.

Veranderingen in vegetatie

Klimaatverandering heeft geleid tot wijzigingen in het type vegetatie dat in een bepaald gebied groeit. Hogere temperaturen en andere regenpatronen kunnen omstandigheden creëren die gunstiger zijn voor de groei van planten die van nature brandbaarder zijn, zoals droge grassen en struiken.

Als deze blijven groeien en verspreiden naarmate de temperatuur stijgt, neemt de kans toe dat natuurbranden ontstaan en zich sneller verspreiden.

Plagen en ziektes

Warmere omstandigheden kunnen ook de aanwezigheid vergroten van plagen en ziektes bij bomen, die de boom verzwakken of doden. Dood en droog hout is heel vatbaar voor brand.

Insectenuitbraken doodden meer dan 300 miljoen bomen in Texas, VS, in 2011 en meer dan 129 miljoen bomen in Californië, VS, van 2010 tot 2017.

De keversoort Dendroctonus ponderosae (uit de familie snuitkevers) is bijvoorbeeld drastisch in aantal toegenomen doordat ze zich uitspreiden naar gebieden die vroeger te koud voor ze waren. Alleen al deze insectensoort heeft bomen gedood over een oppervlakte van bijna 168.000 km² in British Columbia, Canada.

Een ander voorbeeld: na maanden van droog weer en hoge temperaturen zijn gestreste bosecosystemen te zwak geworden om te vechten tegen schorskevers (ook uit de familie snuitkevers). Deze insecten doodden in 20 jaar tijd ongeveer 260.000 km² aan bomen in Noord-Amerika. Van weelderige bossen maakten ze hectares aan brandhout voor natuurbranden.

Menselijke activiteit

Menselijk gedrag is een belangrijke oorzaak van bosbranden, zowel onopzettelijk als opzettelijk. Hoewel klimaatverandering niet direct invloed heeft op door mensen veroorzaakte ontbranding, neemt de hoeveelheid en omvang van natuurgebieden die vatbaar zijn voor branden wel toe.

Een bos waar men 50 jaar geleden makkelijk kon kamperen en een kampvuur op kon zetten, kan nu zo droog en broos zijn dat een verdwaalde vonk van klein vuurtje al een boom of struik in de fik kan zetten.

Hetzelfde geldt voor een sigarettenpeuk die uit een autoraam wordt gegooid. Deze kan terechtkomen op een stuk gras dat is uitgedroogd, waardoor de kans op ontbranding en verspreiding groot is.

Vrijkomen van koolstof

Door klimaatverandering komen natuurbranden vaker voor, en natuurbranden verergeren op hun beurt de klimaatverandering – helaas is dit een vicieuze cirkel.

Wereldwijd voegen natuurbranden elk jaar ongeveer 5 tot 8 miljard ton CO2 toe aan de atmosfeer. Ter vergelijking: jaarlijks stoten we ongeveer 37 miljard ton CO2 uit vanuit fossiele brandstoffen en industrie.

Terwijl branden woeden en plantaardig materiaal verbranden, komt het kooldioxide dat in deze vegetatie zit opgeslagen weer in de atmosfeer terecht. De verhoogde CO2-niveaus versterken het broeikaseffect, houden warmte vast in de atmosfeer van de aarde en dragen uiteindelijk bij aan de opwarming van de aarde en klimaatverandering in het geheel.

Op deze manier houden natuurbranden een voortdurende en gevaarlijke cyclus in stand.

Hoe ziet de toekomst van natuurbranden en klimaatverandering eruit?

Naarmate de klimaatverandering toeneemt, zal de toekomst van natuurbranden naar verwachting steeds zorgwekkender worden. Stijgende temperaturen zullen de vegetatie en bodem verder uitdrogen, wat de omstandigheden gunstiger maakt voor natuurbranden om te ontstaan en zich te verspreiden.

Een wereldwijde toename van natuurbranden

We hebben het al zien gebeuren: in de afgelopen tien jaar zagen we enkele van de dodelijkste brandseizoenen ooit, van Australië tot Europa en over heel Amerika. Zelfs op de Noordpool neemt het risico op branden toe als gevolg van klimaatverandering. Er wordt een wereldwijde toename van extreme natuurbranden verwacht, van 14% tegen 2030, 30% tegen 2050 en 50% tegen het einde van de eeuw.

Zelfs als we erin slagen om onze uitstoot van broeikasgassen te verminderen, voorspelt het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) dat natuurbranden wereldwijd nog steeds kunnen toenemen. Daarom is het zo belangrijk om manieren te vinden om klimaatverandering tegen te gaan en organisaties te steunen die onderzoek doen naar klimaatverandering.

Wat doet IFAW tegen klimaatverandering?

Bij IFAW werken we elke dag actief aan het tegengaan van klimaatverandering via onze initiatieven voor natuurbehoud, het redden van wilde dieren en het herstellen van leefgebieden. We stellen de natuur centraal bij klimaatactie. Ons doel is om gemeenschappen, landschappen en wilde dieren te helpen weerbaar te worden tegen het veranderende klimaat. Dit omvat het vermogen om zich voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering, ervan te kunnen herstellen, en zich eraan te kunnen aanpassen.

Dieren zijn essentieel in het tegengaan van klimaatverandering

We zien dat gezonde populaties wilde dieren en ecosystemen van vitaal belang zijn voor het behoud van biodiversiteit. Biodiversiteit draagt bij aan de veerkracht van natuurlijke omgevingen tegen klimaatverandering.

Een van onze belangrijkste overtuigingen in de strijd tegen klimaatverandering is dan ook om dieren niet alleen te zien als kwetsbare slachtoffers van de opwarming van de aarde, maar ook als bondgenoten in de strijd voor onze planeet. De dieren die worden bedreigd door klimaatverandering kunnen ons helpen bij de aanpak ervan. Dieren zijn een essentieel onderdeel van het wereldwijde ecosysteem en haar processen. Ze slaan op natuurlijke manier koolstof op en verminderen de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer.

Onze planeet functioneert van nature in een delicaat evenwicht, waarin alles met elkaar samenwerkt en in balans staat. Menselijk ingrijpen heeft dit functioneren echter verstoord.

Natuur is de oplossing

De natuurlijke wereld is de sleutel tot klimaatbestendigheid. Wetenschappers stellen dat 'rewilding' – het weer wild maken van – natuurlijke leefgebieden en ecosystemen over de hele wereld, de CO2-uitstoot in de atmosfeer met miljarden tonnen per jaar zou kunnen verminderen. Dit is net zo veel als, zo niet meer dan, andere maatregelen tegen klimaatverandering die momenteel worden geïmplementeerd.

IFAW maakt een verschil in de wereld van natuurbehoud en -bescherming door in het veld actie te ondernemen, door beleidsvorming en door grootschalige bewustwordingscampagnes. Wij blijven graag werken aan het tegengaan van klimaatverandering en het aanpakken van de gevolgen van natuurbranden. Dit kunnen we alleen met jouw hulp.

Draag bij aan het tegengaan van klimaatverandering en het beschermen van dieren over de hele wereld.