Wat is ontbossing en welke invloed heeft het op wilde dieren?

IFAW richt zich wereldwijd op de bescherming van wilde dieren en hun leefgebieden. Ontbossing is een van de grootste bedreigingen voor deze dieren, dus enkele van onze projecten richten zich op het aanplanten van bomen en het beschermen van bossen waar bedreigde en kwetsbare soorten leven.

Wat is ontbossing?

Ontbossing is het proces waarbij mensen bossen kappen of uitdunnen om de grond voor andere doeleinden te gebruiken. Dit kan betekenen dat er bomen worden gekapt, grond wordt vrijgemaakt voor landbouw, of dat er wegen en woonwijken worden aangelegd. Het is een belangrijke milieuprobleem dat invloed heeft op de balans van ecosystemen, het klimaat en de biodiversiteit.

We hebben de verantwoordelijkheid om de oorzaken en gevolgen ervan te begrijpen en effectieve strategieën te ontwikkelen om onze resterende bossen te beschermen.

Wat is de oorzaak van ontbossing?

Ontbossing wordt veroorzaakt door een verscheidenheid aan menselijke activiteiten en natuurlijke gebeurtenissen, die allemaal bijdragen aan het snelle verlies van boslandschappen wereldwijd. Laten we enkele van de belangrijkste oorzaken nader bekijken.

Lanbouw

De uitbreiding van landbouwactiviteiten, zowel op grote als kleine schaal, is de belangrijkste oorzaak van ontbossing. Bossen worden vaak gekapt om gewassen te planten of om vee te laten grazen. Bijvoorbeeld, grote delen van het Amazonegebied zijn omgevormd tot sojateelt.

Palmolie is een uitstekend voorbeeld van een gewas dat massale ontbossing veroorzaakt en een negatieve impact heeft op wilde dieren. De toenemende vraag naar palmolie, die in een breed scala aan producten wordt gebruikt, van voedsel tot cosmetica, heeft geleid tot de aanleg van grote palmolieplantages. Indonesië en Maleisië hebben in het bijzonder aanzienlijke ontbossing ervaren als gevolg van de productie van palmolie.

Ontbossing voor veeteelt

Het houden van vee vereist grote percelen land, waardoor aanzienlijke delen van natuurlijke bossen worden gekapt om weilanden voor runderen te creëren. Maar dit vee heeft niet alleen ruimte nodig om te grazen. De dierenhouderij heeft ook land nodig om gewassen te verbouwen om deze boerderijdieren te voeden.

Houtkap

De vraag naar hout en houtproducten leidt tot uitbreiding van de houtkap, wat op grote schaal ontbossing veroorzaakt, aangezien bomen veel sneller worden gekapt dan ze kunnen groeien. Illegale houtkap is ook een probleem en vertegenwoordigt 15% tot 30% van de wereldwijde houtproductie.

Bosbranden

Bosbranden, zowel natuurlijk als door mensen veroorzaakt, dragen bij aan ontbossing. Natuurlijke bosbranden kunnen zich snel verspreiden onder droge omstandigheden, terwijl mensen vaak opzettelijk vuur ontsteken om land vrij te maken voor landbouw of ontwikkeling. In de afgelopen jaren hebben ongecontroleerde branden in de Amazone wereldwijd aandacht gekregen vanwege hun verwoestende impact. Eind 2023 steunde IFAW het reddings- en rehabilitatiewerk van de lokale organisatie Tamanduá Institute in Brazilië, die wilde dieren heeft gered van deze branden.

Mijnbouw

Activiteiten zoals het delven van mineralen, olie en gas zorgen ervoor dat er bossen moeten worden gekapt om bij de hulpbronnen onder de grond te komen. Vooral in de Amazone en het Congobekken is er veel ontbossing geweest door mijnbouw.

Aanleg van wegen

Naast het bos dat gekapt moet worden om wegen aan te leggen, tonen studies aan dat de bouw van wegen en snelwegen verdere ontbossing vergemakkelijkt, omdat het gemakkelijke toegang biedt tot voorheen afgelegen bosgebieden. Dit leidt vaak tot een toename van houtkap, landbouwuitbreiding en vestiging.

Verstedelijking

Naarmate stedelijke gebieden uitbreiden, worden bossen gekapt om ruimte te maken voor nieuwe woningen, commerciële gebouwen en infrastructuur. De snelle urbanisatie in landen zoals India en China heeft geleid tot een aanzienlijk verlies van bosland om de groeiende steden te huisvesten.

De effecten van ontbossing op klimaatverandering

Ontbossing heeft een grote impact op klimaatverandering, omdat het de wereldwijde koolstofcyclus verstoort en de uitstoot van broeikasgassen verhoogt.

Verwijdert koolstofputten

Bossen functioneren als koolstofputten, waarbij ze koolstofdioxide (CO2) uit de atmosfeer absorberen en opslaan in hun biomassa. Wanneer bomen worden gekapt of verbrand, komt deze opgeslagen koolstof weer vrij in de atmosfeer. Meer CO2 in de lucht draagt bij aan het broeikaseffect, waardoor warmte wordt vastgehouden en de gemiddelde temperatuur op de wereld stijgt.

Ontbossing is verantwoordelijk voor ongeveer 10% van alle door de mens veroorzaakte broeikasgasemissies. Ontbossing vermindert ook het aantal bomen op aarde dat in staat is om koolstofdioxide uit de lucht te absorberen, waardoor het probleem verergert en de klimaatverandering versnelt.

Verstoort de waterkringloop

Het verlies van bossen heeft ook invloed op de opslag van koolstof in de bodem en verstoort de lokale watercyclus. Bossen spelen een cruciale rol in de watercyclus door de regen, verdamping vanuit de bodem en de aanvulling van grondwater te reguleren. Ontbossing verstoort deze processen, wat leidt tot veranderingen in weerpatronen, vermindering van neerslag en gewijzigde klimaatvoorwaarden.

Creëert negatieve cycli

De effecten van ontbossing kunnen feedbackloops creëren die de klimaatverandering verergeren. Zo kunnen hogere temperaturen door opwarming van de aarde leiden tot frequentere en ernstigere bosbranden, die op hun beurt meer ontbossing veroorzaken en meer CO2 vrijgeven, wat de wereldtemperaturen verder verhoogt.

Deze onderling verbonden processen benadrukken de cruciale rol van bossen bij het handhaven van klimaatstabiliteit. Om de effecten van klimaatverandering te verminderen, moeten we de hoeveelheid ontbossing die momenteel wereldwijd plaatsvindt, drastisch verminderen.

Ontbossing is niet alleen een lokaal milieuprobleem, maar een wereldwijde kwestie met verstrekkende gevolgen voor de klimaatstabiliteit en de gezondheid van onze planeet.

De gevolgen van ontbossing voor wilde dieren

Ontbossing veroorzaakt aanzienlijke problemen voor dieren in het wild door het verlies van leefgebieden, versnippering van leefgebieden en een toename van conflicten tussen mensen en wilde dieren.

Wanneer bossen worden gekapt, verliezen talloze soorten hun huis en de middelen die ze nodig hebben om te overleven, wat leidt tot afname van de populaties en in sommige gevallen tot uitsterving. Versnippering van leefgebieden verdeelt aaneengeschakelde bossen in kleinere, geïsoleerde stukjes, wat de beweging van soorten kan beperken, de genetische diversiteit kan verminderen en de voortplantingspatronen kan verstoren.

Bovendien neemt de kans op conflicten tussen mensen en wilde dieren toe naarmate menselijke activiteiten doorgedrongen tot natuurlijke leefgebieden, wat vaak leidt tot schade aan zowel dieren als mensen.

Welke diersoorten worden het meest getroffen door ontbossing?

Laten we eens kijken naar enkele van de soorten die momenteel het meest worden getroffen door ontbossing, op elk continent ter wereld.

Orang-oetans

De productie van palmolie in Borneo en Sumatra, waar orang-oetans worden aangetroffen, vormt een grote bedreiging voor de leefgebieden van orang-oetans, aangezien de vraag naar deze goedkope en veelzijdige olie enorm is toegenomen.

Naarmate hun bosleefgebieden worden gekapt, verliezen orang-oetans hun huizen en voedselbronnen, wat leidt tot sterke populatiedalingen. Doordat ze gedwongen worden dichter bij mensen te leven, is er een toename van het aantal orang-oetans dat gewond raakt of wordt gedood, en soms worden jonge orang-oetans gevangen voor de illegale handel in wilde dieren.

Sumatraanse neushoorns

Deze bedreigde neushoornsoort komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië en er leven nog maar ongeveer 30 exemplaren in het wild. Net als de orang-oetans verliezen deze neushoorns de dichte, tropische bossen die hen voorzien van voedsel, beschutting en broedplaatsen als de bossen op de eilanden Borneo en Sumatra worden gekapt voor palmolie.

Daarnaast maakt ontbossing de eerder voor mensen ontoegankelijke gebieden toegankelijk, waardoor het risico op stroperij toeneemt.

Chimpansees

Ontbossing is een belangrijke oorzaak van het verlies van leefgebieden voor chimpansees. Ze leven in bomen en zijn afhankelijk van deze bomen voor voedsel, onderdak en bescherming tegen roofdieren. In West-Afrika, waar veel chimpansees leven, was tegen de jaren 2000 meer dan 80% van de inheemse bossen volledig gekapt voor landbouwuitbreiding.

Naarmate bossen worden gekapt, verliezen chimpansees hun natuurlijke leefgebieden en komen ze dichter bij menselijke nederzettingen op zoek naar voedsel, waardoor de kans op conflicten tussen mensen en wilde dieren en de overdracht van ziekten toeneemt.

Escudo-eilandluiaard

Escudo-eilandluiaards komen alleen voor op het kleine Isla Escudo de Veraguas, voor de kust van Panama. De mangrovebossen van dit kleine eiland bieden de pygmee-luiaards hun belangrijkste leefgebied, waar ze voedsel en onderdak vinden. Ontbossing ten behoeve van ontwikkeling en houtkap vermindert het beperkte bosareaal dat beschikbaar is voor deze luiaards aanzienlijk, wat leidt tot verlies en fragmentatie van hun leefgebied.

Naarmate hun leefgebied krimpt, worden Escudo-eilandluiaards uit hun nestplaatsen verdrongen, waardoor ze kwetsbaar worden voor jagers en roofdieren. Hun populatie is ingestort van ongeveer 500 in 2001 naar slechts 70 bij de laatste officiële telling in 2012.

Monarchvlinders

Mooie monarchvlinders staan bekend om hun indrukwekkende migraties, maar niet veel mensen realiseren zich dat de status van de soort onlangs door de IUCN is geüpdatet naar bedreigd, vanwege bedreigingen zoals leefgebiedvernietiging en klimaatverandering.

Deze vlinders zijn afhankelijk van specifieke bosgebieden, zoals de oyamel-sparrenbossen in de bergen van centraal Mexico, om de wintermaanden te overleven. Ontbossing maakt het moeilijker voor monarchvlinders om de beschutte, koele omstandigheden te vinden die ze nodig hebben om de winter te overleven.

Bovendien worden ze geconfronteerd met verlies van leefgebied in hun broed- en migratieroutes door Noord-Amerika. Pesticiden en herbiciden die in de intensieve landbouw in dit gebied worden gebruikt, doden de vlinders en de melkdistelplanten waar hun larven zich mee voeden.

Koala's

Deze iconische buideldieren zijn misschien een symbool van Australië, maar ze worden ernstig bedreigd door de ontbossing van de eucalyptusbomen waarop ze afhankelijk zijn voor voedsel en onderdak.

Ontbossing vermindert het beschikbare leefgebied voor koala’s, fragmentatie van hun populaties en beperkt hun mogelijkheden om geschikt voedsel en partners te vinden. Bovendien vergroot het de kans dat koala’s roofdieren en verkeer tegenkomen terwijl ze op zoek zijn naar nieuwe leefgebieden. Het verlies van eucalyptusbomen vermindert ook de beschikbaarheid van voedsel, wat leidt tot ondervoeding en honger onder de koalapopulaties.

Maki's

Deze primaten komen alleen voor op het eiland Madagaskar, waar bossen snel verdwijnen door landbouwuitbreiding, houtkap, mijnbouw en de productie van houtskool. Tussen 2000 en 2016 wordt geschat dat er meer dan 3 miljoen hectare bos verloren is gegaan, wat heeft geleid tot de uitsterving van 61 soorten lemuren.

Lemuren hebben te maken met toenemende concurrentie om middelen en een hoger risico op predatie, doordat ze gedwongen worden in kleinere en meer gefragmenteerde gebieden te leven. Het verlies van bossen blootstelt lemuren ook aan menselijke activiteiten, zoals jacht en vangst voor de huisdierenhandel.

Jaguars

Jaguar, de grootste grote katten in de Amerika's, zijn een van de vele soorten die worden bedreigd door de uitgebreide ontbossing in het Amazone regenwoud. Deze toppredatoren zijn afhankelijk van grote, aaneengeschakelde bosgebieden voor jacht en voortplanting, die snel verdwijnen.

Daarnaast dwingt het verlies van leefgebied jaguars om dichterbij menselijke nederzettingen te komen, waardoor ze geneigd zijn om de gewassen en het vee van boeren als voedsel te targeten. Dit vergroot het risico op vergeldingsdoden en stroperij.

Afrikaanse olifant

De ontbossing van hun leefgebieden voor landbouw en veeteelt vormt een grote bedreiging voor Afrikaanse olifanten, die afhankelijk zijn van grote stukken land om voedsel, water, partners en geschikte voortplantingsgrond te vinden. De leefgebieden van olifanten in Afrika worden steeds meer gefragmenteerd, wat leidt tot een tekort aan middelen en ruimte voor deze grote dieren. Dit drijft olifanten steeds dichter naar mensen toe en veroorzaakt conflicten tussen mensen en wilde dieren.

How is IFAW helping animals impacted by deforestation?

IFAW is actief betrokken bij talloze projecten die erop gericht zijn dieren te verlossen van de verwoestende gevolgen van ontbossing over de hele wereld.

Ons Room to Roam-initiatief richt zich op het opnieuw verbinden van gefragmenteerde leefgebieden om de beweging van olifanten en andere wilde dieren in Afrika te vergemakkelijken. Door belangrijke corridors en landschappen te herstellen en te beschermen, helpt het Room to Roam-initiatief van IFAW ervoor te zorgen dat dieren toegang hebben tot essentiële middelen zoals voedsel, water en voortplantingsplaatsen.

Meer dan 330.000 olifanten profiteren van Room to Roam, dat wordt uitgevoerd in 10 belangrijke landschappen in Oost- en zuidelijk Afrika

Bovendien werkt IFAW samen met lokale gemeenschappen, overheden en andere belanghebbenden om duurzame landgebruikpraktijken en conservatiestrategieën te implementeren. In Assam, India, hebben we bijvoorbeeld de Wildlife Trust of India (WTI) gesteund om gezinnen minder afhankelijk te maken van het bos.

wamen te staan met olifanten in de bossen. WTI heeft locals getraind om fornuizen in de keukens van huizen te installeren, zodat dorpsbewoners voedsel kunnen koken zonder het bos in te hoeven om hout te verzamelen. De introductie van deze fornuizen heeft niet alleen meer dan 10.000 bomen gered van kappen voor brandstof, maar de schonere brandstof heeft ook de rook in de huizen aanzienlijk verminderd.

IFAW werkt ook samen met partners in Australië om de leefgebieden van koala's te redden en te beschermen. Onze projecten omvatten betrokkenheid van de gemeenschap, landschapsbehoud en beleidswerk om het welzijn en de conservering van koala's op de lange termijn te waarborgen. We werken samen met organisaties zoals Friends of the Koala en Mosswood Wildlife om jaarlijks honderden dieren van veterinaire behandeling te voorzien, en met de Koala Clancy Foundation en Bangalow Koalas om wildcorridors te herstellen waar ze leven. We werken ook samen met de Detection Dogs for Conservation van de Universiteit van de Sunshine Coast om zieke en gewonde koala's op te sporen en gezondheid- en leefgebiedsonderzoeken uit te voeren. Ons werk omvat het aanplanten van bomen om hun leefgebied te helpen herstellen en toegang te bieden tot meer voedselbronnen, evenals het redden van koala's die door bosbranden zijn getroffen.

IFAW werkt over de hele wereld om kwetsbare soorten en hun leefgebieden te beschermen tegen de negatieve effecten van ontbossing. En we kunnen dit niet zonder jouw hulp.