hoe IFAW het leven van olifanten in Kenia veranderde

Geschreven door Edward Indakwa, milieudeskundige en voormalig adjunct-hoofdredacteur bij de Standard Group in Kenia.

Tussen het Keniaanse Amboseli National Park en het Tanzaniaanse Mt Kilimanjaro National Park ligt een strook land dat bekend staat als de Kitenden Corridor. Dit land is van vitaal belang voor de Maasai en kuddes olifanten die de ruimte delen.

Maar een toename van droogte, landbouw en mensen en veestapels in het gebied heeft ook geleid tot een toename van conflicten tussen de mensen en dieren.

Kitenden is een kritieke plek omdat het een dagelijks verspreidingsgebied is voor Amboseli olifanten. Ze brengen de dag door in het nationale park omdat er water is en ze trekken zich in de schemering terug naar Kitenden op zoek naar eten en zoutpannen. Belangrijk is dat het ook een migratieroute is naar de grotere ecosystemen van Tsavo en Mt Kilimanjaro National Park. 

Daarom werkt IFAW al meer dan tien jaar samen met de Maasai gemeenschap om delen van de Kitenden Corridor om te vormen tot de Kitenden Conservancy.

Dit is het verhaal van hoe een ambitieuze visie van IFAW is uitgegroeid tot een maatstaf voor het veiligstellen van natuurgebieden door land te leasen van de gemeenschappen die er eigenaar van zijn.

crisis dreigt voor olifanten in Amboseli

Amboseli National Park maakt deel uit van een uitgestrekt, grensoverschrijdend ecosysteem van wilde dieren, ongeveer 200 kilometer ten zuiden van Nairobi. Het is een oase waar meer dan 1800 olifanten en andere megafauna leven in de stoffige schaduw van de Kilimanjaro. Het is een UNESCO Man and Biosphere Reserve en het enige nationale park in Kenia dat tot stand is gekomen door onderhandelingen met landeigenaren uit de gemeenschap. 

De olifanten in het park gedijen goed in dit kleine, semi-aride landschap. Ze worden onderhouden door water uit de seizoensgebonden moerassen en de gemeenschapsgronden bieden een veilige plek om te grazen.

Maar toen IFAW in 2012 in Kitenden aan de slag ging, hadden veranderingen in landgebruik en klimaatverandering hun tol geëist. Er dreigde een crisis voor het park en zijn kwetsbare habitat.

Julius Cheptei, een gepensioneerde assistent-directeur van de Kenya Wildlife Service, was destijds hoofdopzichter van Amboseli. Hij legt uit: "Slechts minder dan 10% van Amboseli National Park is levensvatbaar voor natuurbehoud. Het park kan de olifantenpopulatie niet onderhouden zonder de verspreidingsgebieden en migratiecorridors op land dat eigendom is van de gemeenschap, vooral nu droogteperiodes vaker voorkomen en langer duren als gevolg van klimaatverandering.

het probleem met landbouwgrond rond Amboseli

Amboseli wordt omringd door de Olgulului-Ololarashi Group Ranch, eigendom van de Maasai gemeenschap. De gemeenschap verdeelde het land in percelen van 10 hectare en gaf de eigenaars individuele titels met de mogelijkheid om hun land te verkopen of te verhuren aan investeerders in de landbouw. Verspreidingsgronden en migratiecorridors dreigden in handen van de landbouw te vallen - 2000 hectare was al verdwenen.

Maar olifanten stoppen niet met migreren alleen omdat hun routes landbouwgrond zijn geworden. Het is waarschijnlijker dat mensen hun gewassen verliezen of schade oplopen aan hun huizen en stallen, waardoor hun levensonderhoud en zelfs hun leven in gevaar komt. En dat kan leiden tot vergelding tegen de dieren.

Een ecologische ramp dreigde," zegt Amboseli Project Manager Evan Mkala.

Gelukkig begreep het leiderschap van de Olgulului-Ololarashi Group Ranch toen we uitlegden dat landbouw, hoewel het aan de oppervlakte beter lijkt te betalen, alleen maar winst op de korte termijn oplevert," vervolgt hij.

Amboseli bodems zijn los, vulkanisch en gevoelig voor uitloging. Boeren, meestal investeerders uit stedelijke gebieden, zouden het land hebben aangetast en verder zijn getrokken toen de winsten daalden, waardoor de landeigenaren met lege handen achterbleven.

een oplossing vinden

IFAW stelde een alternatief voor: het land leasen voor natuurbehoud.

Het model van IFAW is op maat gemaakt om de bestaansmiddelen van de mensen te verbeteren en tegelijkertijd te investeren in infrastructuur om van Kitenden een wildreservaat te maken dat volledig eigendom is van de gemeenschap en door de gemeenschap wordt beheerd.

De huurovereenkomst beloofde de landeigenaren op de lange termijn inkomsten uit toerisme en stelde Kitenden veilig als een open, veilige ruimte voor olifanten.

maar zouden landeigenaren willen meedoen?

Julius Cheptei zegt dat het moeilijk verkopen was. Toen ik mij als senior warden meldde in Amboseli, viel mij meteen de spanning op tussen mijn medewerkers en de gemeenschap. De Maasai waren boos en gefrustreerd door incidenten tussen mens en wild. Deze vijandigheid maakte het voor mijn medewerkers moeilijk om zich met de gemeenschap bezig te houden of met hen om te gaan.

Het succes kwam er door uitgebreide discussies met de groepsranch - van de leiding tot de individuele leden - en door een zinvol project te vinden om het potentieel van het leaseprogramma te laten zien.

Dat project was het herstellen van een vervallen, 50 jaar oude waterleiding die zich uitstrekte van de diepte van het Amboseli park tot aan de groepsranch.

Projectmanager Evan Mkala legt uit: "Als stimulans voor het afsplitsen van Amboseli van een wildreservaat dat eigendom was van de gemeenschap - waar de Maasai hun vee konden laten grazen- naar een beschermd nationaal park, werd in 1974 een 90 kilometer lange pijpleiding aangelegd om water uit bronnen in het park op te pompen voor gebruik door de gemeenschap in de groepsranch. Maar de pijpleiding was in de loop der jaren uit elkaar gevallen en de gemeenschap leed onder het gebrek aan water voor huishoudelijk gebruik en voor het vee.

Door het herstel van deze pijpleiding te leiden, won IFAW het vertrouwen van de gemeenschap.

van het leasen van land naar het veranderen van levens

Wat volgde was een jaar van pittige ontmoetingen tussen IFAW en de leiders van de groepsranch en de acht clans van de gemeenschap. Uiteindelijk woonden ongeveer 9.000 landeigenaren een jaarlijkse algemene vergadering bij waar de vijfjarige huurovereenkomst van IFAW werd gepresenteerd. Ongeveer 1600 leden van de groepsranch tekenden in. Nog eens duizend leden tekenden bij de verlenging van de huurovereenkomst in 2017.

Samen hebben ze 26.000 hectare veiliggesteld voor natuurbehoud.

De leaseovereenkomst ter waarde van US$ 1,2 miljoen per jaar omvatte studiebeurzen voor studenten uit de gemeenschap, een beheerplan, projecten om in het levensonderhoud van vrouwen te voorzien en werkgelegenheid voor wildverkenners uit de gemeenschap, waaronder Team Lioness, een van de eerste volledig vrouwelijke wildlife ranger eenheden ter wereld.

IFAW werkte ook samen met de Kenya Wildlife Service om een parkinfrastructuur op te zetten voor het behoud en de veiligheid van wilde dieren.

veerkracht opbouwen in de gemeenschap

IFAW werkte samen met een lokale bank om de gemeenschap financiële kennis bij te brengen door bankmedewerkers de dorpen in te sturen om bankrekeningen te openen, zodat elke landeigenaar zonder tussenpersonen bij zijn leasebudget kon.

Het team zette ook een bestuursstructuur op, waarbij gekozen gemeenschapsleiders werden getraind om de conservatie te beheren onder een bestuur van trustees.

Bernard Tulito, die geboren en getogen is in Amboseli en sinds 2012 de contactpersoon van IFAW is voor het Amboseli project, behaalde toevallig ook een diploma in natuurbehoud en -beheer met een IFAW-beurs. Hij vertelt dat 90% van de begunstigden van de eerste studiebeurs werk hebben gevonden en dat dit, samen met projecten om in het levensonderhoud te voorzien, de gemeenschap weerbaarder maakt tegen droogte.

is IFAW’s Kitenden een model voor natuurbescherming?

Het leasemodel van IFAW was een baanbrekend initiatief dat vandaag de dag wordt beschouwd als de maatstaf voor natuurbehoud door gemeenschappen.

De Olgulului-Ololorashi Group Ranch is ongeveer vier keer zo groot als Amboseli National Park," zegt Julius Cheptei. Kitenden is het bewijs dat we vier "Amboselis" in gemeenschapsbezit kunnen maken van de groepsranch, waarbij elke ranch US$40 aan toeristenbelasting vraagt en andere voordelen oplevert, zoals studiebeurzen en projecten om in het levensonderhoud van de gemeenschap te voorzien.

Evan Mkala gelooft dat de huurovereenkomst met Kitenden een doorbraak is omdat het bewijst dat het onderverdelen van gemeenschapsgrond naast nationale parken positief kan zijn. Het is een kans om individuele bedrijven om te vormen tot wildreservaten die eigendom zijn van de gemeenschap, waardoor elke titelhouder eigenaar wordt, verantwoordelijkheid draagt en een aandeel krijgt in het beheer van het ecosysteem.

Maar het beste bewijs is misschien wel het feit dat in 2021 nog duizenden landeigenaren de overeenkomst hebben ondertekend, waardoor het totale beschermde gebied nu meer dan 55.000 hectare beslaat.