Wat is bijvangst?

n dit artikel bekijken we bijvangst en wat de oorzaken daarvan zijn. We bespreken ook de grote impact van bijvangst op het zeeleven en het milieu. Daarnaast gaan we in op mogelijke oplossingen voor dit probleem en lichten we enkele initiatieven van IFAW toe die gericht zijn op het voorkomen van bijvangst.

IFAW is een wereldwijde organisatie die zich richt op mariene bescherming en het redden van zeezoogdieren. Een van onze belangrijkste prioriteiten is het beschermen van zeeleven, zoals walvissen, dolfijnen en zeeschildpadden, tegen bedreigingen zoals bijvangst.

Wat betekent bijvangst?

Bijvangst is een term die in de mariene bescherming vaak wordt gebruikt. Het verwijst naar zeedieren die per ongeluk worden gevangen of verstrikt raken in commerciële visuitrusting, zoals vistouwen, garnalennetten en lange lijnen. Deze dieren zijn niet de vissen waarop gevist wordt, maar worden toevallig gevangen door deze manier van vissen.

Bijvangst heeft invloed op verschillende soorten aquatisch leven, waaronder zeehonden, dolfijnen, walvissen, haaien, zeeschildpadden, zeevogels en kwetsbare vispopulaties.

Hoe vormt bijvangst een bedreiging voor zeedieren?

Dieren die als bijvangst worden gevangen, raken vaak ernstig gewond en kunnen doodgaan als gevolg van hun verwondingen.

Wanneer mariene dieren door commerciële visuitrusting naar de oppervlakte worden getrokken, kan de snelle verandering in waterdruk hun inwendige organen laten scheuren. Als ze uit het water worden gehaald, kunnen ze op het dek van het schip stikken door gebrek aan zuurstof. Aan de andere kant, als ze te lang onder water in visnetten gevangen zitten, riskeren ze te sterven door uitputting of verhongering. Terwijl ze proberen zich vrij te vechten, kan de uitrusting hun huid beschadigen en doorboren, wat leidt tot verwondingen en zelfs verminkingen.

Vissers gooien bijvangst vaak weer terug in de zee, maar de stress en uitputting die deze dieren ervaren na een dergelijk traumatische ervaring kunnen een verwoestende impact hebben op hun overlevingskansen tegenover roofdieren en ziektes. Het is ook zeer waarschijnlijk dat ze zullen sterven aan ernstige verwondingen.

Welke dieren worden het slachtoffer van bijvangst?

Elk jaar vallen verschillende mariene dieren, van walvissen en haaien tot jonge vissen en zeevogels, ten prooi aan bijvangst. Enkele van de soorten en groepen die het meest door bijvangst worden getroffen, zijn cetacea (zoals walvissen en dolfijnen), zeeschildpadden, koraal, albatrossen en haaien.

Walvisachtigen

Een groep mariene zoogdieren, de cetacea, omvat dolfijnen, bruinvissen en walvissen. Deze dieren raken regelmatig verstrikt in visnetten. Een studie uit 2020 schatte dat er in de afgelopen decennia alleen al in de Indische Oceaan vier miljoen cetacea zijn gevangen als bijvangst, waarvan het merendeel dolfijnen. Dit heeft geleid tot een afname van het aantal dolfijnen met maar liefst 80% als direct gevolg van commerciële visserij.

Het is een vergelijkbaar verhaal in de Golf van Biskaje in Frankrijk, een bekend knooppunt voor bijvangst van dolfijnen. Tussen januari en maart 2019 werden er meer dan 1.200 aangespoelde dolfijnen dood aangetroffen in de regio. Wat nog verontrustender is, is dat dit cijfer slechts de top van de ijsberg is. Slechts ongeveer 10-20% van de bijgevangen dolfijnen strandeert, terwijl de resterende 80-90% verdrinkt en naar de bodem van de zee zinkt. Dit betekent dat het werkelijke sterftecijfer voor dolfijnen in de Golf van Biskaje voor de winterperiode van 2019 waarschijnlijk meer dan 10.000 is. Met de steun van de Postcode Loterij werkt IFAW aan een oplossing voor dit probleem.

Verstrikking in vistuig is een van de grootste bedreigingen voor de kritiek bedreigde noordkaper, en kan uiteindelijk de reden worden voor hun uitsterven. Voor deze walvissen leidt verstrikking meestal tot een langzame en pijnlijke dood, veroorzaakt door verhongering, geïnfecteerde verwondingen, verhoogde gevoeligheid voor ziekte, extreme stress of verdrinking. De stress en fysieke pijn van verstrikking kunnen ook invloed hebben op hun neiging en vermogen om zich voort te planten. Met nog maar ongeveer 350 individuen over, heeft zelfs een enkele voortplantende vrouwelijke walvis die slachtoffer wordt van bijvangst een aanzienlijke impact op het potentiële succes van het volgende kalfseizoen en op de voortdurende overleving van de soort.

Bijvangst heeft ook een grote gevolgen gehad voor de kritiek bedreigde Californische bruinvis. Illegale visserij heeft de populatie van deze bruinvissen laten dalen tot slechts 18 volwassen dieren. Er zijn grote zorgen dat de hele soort zal uitsterven als deze praktijken blijven bestaan.

Zeeschildpadden

Bijvangst is een van de grootste bedreigingen voor populaties zeeschildpadden. Deze mariene reptielen zoeken graag naar voedsel op de bodem van de zee, waardoor ze vaak verstrikt raken in de grote netten die door vissers worden gesleept tijdens het ‘bodemtrawlen’ naar garnalen en rivierkreeften.

Populaties van schilpadden zoals de onechte karetschildpad en lederschildpad, die al als kwetsbaar worden aangemerkt door IUCN, worden verder bedreigd door het gebruik van lange lijnen in de visserij. Deze schildpadden verdrinken of raken gewond wanneer de haken van de lange lijn in hun bek, vinnen of nekken verstrikt raken, of wanneer ze de haken inslikken, wat vaak dodelijk blijkt te zijn.

Koraal

Koraalriffen zijn ook kwetsbaar voor bijvangst door bodemsleepnetvisserij. Het slepen van grote netten over de oceaanbodem kan koraalstructuren breken, losrukken of verpletteren. Bovendien raken weggegooide netten vaak verstrikt in het koraal, wat een bedreiging vormt voor mariene dieren die in de buurt willen komen. Hierdoor veranderen deze belangrijke en biodiverse gebieden in dorre, grijze landschappen die niet langer in staat zijn om zeeleven te ondersteunen.

Albatrossen

Wanneer zeevogels naar beneden duiken of onder water gaan om voedsel te vinden, raken ze vaak verstrikt in de J-haken die worden gebruikt bij lange lijnen of in netten, waardoor ze verdrinken onder het wateroppervlak. Deze dreiging zorgt ervoor dat ieder jaar meer dan 320.000 zeevogels verdrinken, waaronder naar schatting 100.000 albatrossen, een van de meest bedreigde vogelgroepen.

Haaien

Als het gaat om bijvangst, behoren haaien tot de meest kwetsbare mariene dieren. Omdat ze vaak dezelfde routes volgen als vissersboten, zijn haaien bijzonder vatbaar voor verstrikking in garnalen- of langlijnen. Onderzoekers schatten dat elk jaar ongeveer 100 miljoen haaien worden gedood als gevolg van vispraktijken. Samen met hun langzame voortplantingssnelheid maakt deze bedreiging het voor haaienpopulaties nog moeilijker om zich te herstellen.

Hoe beïnvloedt bijvangst onze oceanen?

Bijvangst is een van de vijf grootste bedreigingen voor het leven in de oceaan. Het verstoren van bijvangst heeft een aanzienlijke impact op de biodiversiteit en ecosystemen in de oceaan, omdat belangrijke soorten worden verwijderd die essentiële rollen vervullen in het behoud van ecologische balans.

Het verwijderen van niet-doel vissen en mariene dieren verandert de balans tussen roofdieren en prooien. Dit kan leiden tot de overbevolking van bepaalde soorten en een afname van andere. Bijvoorbeeld, wanneer top-roofdieren zoals haaien door bijvangst afnemen, kunnen hun prooidieren in aantal toenemen. Deze prooidieren kunnen op hun beurt hun voedselbronnen overconsumeren, wat een domino-effect teweegbrengt dat het hele ecosysteem verstoort. Dit kan zelfs leiden tot een overgroei van soorten zoals algen in het milieu.

Bovendien kan bijvangst leiden tot de afname van soorten die essentieel zijn voor het onderhoud van hun habitat. Veel mariene soorten dragen bij aan de structuur en functie van hun omgevingen. Zo spelen bepaalde vissen en ongewervelde dieren een rol in nutriënten cycling, het stabiliseren van sedimenten en de gezondheid van koraalriffen.

Wanneer deze soorten uit het ecosysteem worden verwijderd, kunnen deze functies verstoord raken, wat leidt tot habitatdegradatie. Deze degradatie kan de veerkracht van mariene ecosystemen ten opzichte van andere stressfactoren, zoals klimaatverandering en vervuiling, verminderen. Dit versterkt de negatieve impact op de biodiversiteit van de oceaan en de stabiliteit van ecosysteem.

Hoe kunnen we bijvangst voorkomen?

Het voorkomen van bijvangst vereist de implementatie van alternatieve vismethoden en -materiaal, strengere reguleringen en ecosysteemgebaseerde beheersstrategieën. Voorbeelden van alternatieve visuitrusting zijn schildpaduitlaatapparaten (TED's), die zeeschildpadden de kans geven om te ontsnappen aan garnalentrawlers, en cirkelhaken in plaats van J-haken in de lange-lijnvisserij, wat de vangst van niet-doelsoorten zoals zeevogels en haaien vermindert.

Een van de voorstellen van IFAW om de bijvangst van dolfijnen in de Golf van Biskaje te verminderen, is het gebruik van alternatieve vistuigen, zoals handlijnen in plaats van garnalen- of netten. Een andere alternatieve visuitrusting die IFAW ondersteunt, is het gebruik van vraaggestuurde kreeft- en krabuitrusting, die de vaste verticale boeienlijnen elimineert die zo vaak walvissen verstrikken.

Nachtinstelling – het uitdraaien van lijnen tijdens de nacht – is een van de drie methoden om bijvangst te verminderen en is bedoeld om albatrossen te beschermen, die alleen gedurende de dag voeden. Daarnaast zou er ook onafhankelijke monitoring van bijvangst moeten plaatsvinden om naleving te waarborgen, vooral omdat satellietbeelden uit een studie uit 2019 hebben aangetoond dat slechts 15% van de industriële vissersschepen gebruikmaakt van nachtinstelling.

IFAW erkent dat de kans op een vermindering van bijvangst veel groter is als deze alternatieve praktijken worden afgedwongen binnen regelgeving en beheersmaatregelen, zoals het vaststellen van limieten voor bijvangst, het creëren van mariene beschermde gebieden (MPA's) en het invoeren van seizoensgebonden sluitingen in belangrijke habitats.

Met effectieve monitoring, naleving en samenwerking met de visserijsector is het mogelijk om de impact van bijvangst op mariene biodiversiteit en ecosystemen aanzienlijk te verminderen.