Wat is biodiversiteit?

Hieronder leggen we uit wat biodiversiteit is, waarom het cruciaal is voor het overleven van onze planeet en wat we kunnen doen om het te beschermen.

Wat is de definitie van biodiversiteit?

Biodiversiteit is een overkoepelende term voor alle rijkdom en verscheidenheid aan levensvormen op aarde; van microben die in de bodem leven tot olifanten in de savanne tot mensen in steden.

Biodiversiteit bestaat uit drie hoofdcomponenten:

1. Genetische diversiteit: dit verwijst naar de verscheidenheid aan genen binnen een soort. Deze diversiteit is essentieel voor het vermogen van soorten om zich aan te passen aan veranderende omgevingen en om in de loop der tijd te kunnen evolueren.
2. Diversiteit van soorten: dit verwijst naar de verscheidenheid aan soorten binnen een leefgebied of ecosysteem, zowel dier- als plantsoorten. Elke soort speelt een unieke rol in het in stand houden van het ecosysteem.
3. Diversiteit van ecosystemen: dit verwijst naar de verscheidenheid aan leefgebieden, gemeenschappen en ecologische processen binnen een gebied. Hieronder vallen diverse ecosystemen zoals bossen, wetlands, graslanden en koraalriffen.

Alle drie deze onderdelen zijn cruciaal om de planeet gezond en in balans te houden. De aarde heeft er miljoenen jaren over gedaan om te komen tot de ecosystemen die we nu om ons heen zien, en zonder deze biodiversiteit zou leven niet kunnen gedijen.

Door toedoen van de mens lopen we echter het risico dit prachtige ecosysteem en de soorten die ervan afhankelijk zijn te verliezen. Het beschermen en behouden van biodiversiteit is niet alleen een morele plicht, maar ook essentieel voor het welzijn van toekomstige generaties en de gezondheid van onze planeet.

Waarom is biodiversiteit belangrijk?

Begrijpen waarom biodiversiteit belangrijk is, is cruciaal voor onze inspanningen om het te beschermen. Dit zijn enkele redenen waarom biodiversiteit essentieel is voor het behoud van een gezonde planeet:

Stabiliteit van het ecosysteem

Ecosystemen met een grote biodiversiteit zijn beter bestand tegen invloeden zoals ziekte-uitbraken, klimaatverandering en natuurrampen. Ze kunnen zich sneller herstellen en stabiel blijven onder externe druk.

Bestuiving en landbouw

Veel gewassen zijn voor hun voortplanting afhankelijk van bestuivers zoals bijen, vlinders en vogels. Biodiversiteit helpt bestuiving. Het zorgt niet alleen dat veel soorten floreren, maar draagt ook bij aan de productiviteit van landbouwsystemen en aan voedselzekerheid.

Geneeskunde

Wist je dat minstens 120 cruciale geneesmiddelen die over de hele wereld worden gebruikt, afkomstig zijn van planten? Een aanzienlijk deel van de farmaceutische medicijnen is afgeleid van natuurlijke verbindingen die voorkomen in planten, dieren en micro-organismen. Biodiversiteit kan dienen als een enorme bron van potentiële medicijnen en behandelingen voor verschillende kwalen.

Klimaatbeheersing

Bossen, oceanen, andere ecosystemen en dieren spelen een cruciale rol bij het beheersen van het klimaat door kooldioxide vast te leggen, wat de gevolgen van klimaatverandering beperkt. Er zijn gebieden op aarde die grote hoeveelheden koolstofdioxide opslaan, die noemen we koolstofputten. Deze zijn belangrijk voor het behoud van de specifieke klimaatomstandigheden die we nodig hebben om te overleven.

Culturele waarde

Biodiversiteit verrijkt ons leven op talloze manieren, van inspirerende kunst en literatuur tot mogelijkheden voor recreatie, ecotoerisme en spirituele verbondenheid met de natuur. Dit betekent dat het ook economische voordelen biedt.

Wat zijn bedreigingen voor biodiversiteit?

Nu we weten wat biodiversiteit is en waarom het belangrijk is, kijken we naar enkele van de voornaamste bedreigingen waar de biodiversiteit van onze planeet vandaag de dag mee te maken heeft.

Klimaatverandering

Dit is waarschijnlijk geen verrassing, maar klimaatverandering is op dit moment een van de grootste bedreigingen voor onze planeet, zo niet de grootste. Menselijke activiteiten hebben geleid tot een toename van broeikasgassen in onze atmosfeer, waardoor de temperaturen wereldwijd snel opwarmen.

De stijgende temperaturen, veranderde neerslagpatronen en extreme weersomstandigheden die gepaard gaan met klimaatverandering, vormen aanzienlijke risico's voor de biodiversiteit. Veel soorten kunnen moeite hebben om zich aan te passen of te migreren naar geschikte leefgebieden als hun huidige verspreidingsgebied niet meer leefbaar is.

Dieren zijn aangepast aan hun specifieke omgeving en levenswijze, dus door onze ecosystemen zo drastisch te veranderen, brengen mensen veel diersoorten in gevaar.

Vervuiling

Naast de uitstoot van broeikasgassen brengen menselijke activiteiten ook aanzienlijke hoeveelheden vervuilende stoffen in het milieu. Vervuiling uit verschillende bronnen, waaronder afvalwater van industrieën, pesticiden in de landbouw en plastic afval, vervuilen ecosystemen en brengen schade toe aan de in het wild levende dieren. Chemische verontreinigende stoffen kunnen hormoonsystemen verstoren, de voortplanting belemmeren en het immuunsysteem van dieren verzwakken.

Het zijn bovendien niet alleen dieren die risico lopen door vervuiling. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat jaarlijks ongeveer 6,7 miljoen vroegtijdige sterfgevallen een direct gevolg zijn van luchtvervuiling in de omgeving en in huishoudens.

Vernietiging en versnippering van leefgebieden

De vernietiging en versnippering van leefgebieden is wereldwijd een dringend probleem voor natuurbehoud. Het omvormen van natuurlijke leefgebieden voor landbouw, verstedelijking en ontwikkeling van infrastructuur is een van de belangrijkste oorzaken van het verlies aan biodiversiteit. Dieren worden met uitsterven bedreigd door menselijke invasie, omdat ze geen geschikte leefgebieden meer hebben en geen toegang meer hebben tot de bronnen die ze nodig hebben om te overleven.

Versnippering van leefgebieden verstoort ecosystemen, isoleert populaties van wilde dieren en vermindert daardoor de genetische diversiteit – wat betekent dat dieren minder variatie in hun genen (DNA) hebben omdat ze genoodzaakt zijn om zich voort te planten binnen bepaalde populaties. Dit maakt populaties kwetsbaar en minder veerkrachtig bij bedreigingen zoals ziektes en slechte weersomstandigheden. Het dichter bij elkaar brengen van mensen en wilde dieren vergroot ook de kans op mens-dier-conflicten.

Invasieve soorten

Invasieve soorten zijn wereldwijd een belangrijke oorzaak van het uitsterven van soorten en de achteruitgang van ecosystemen. Uitheemse soorten die in nieuwe omgevingen worden geïntroduceerd kunnen inheemse soorten verdringen, voedselketens verstoren en de dynamiek van ecosystemen veranderen.

Menselijke activiteiten zoals reizen, scheepvaart en handel zijn verantwoordelijk voor het introduceren van meer dan 37.000 dieren, planten en andere organismen in omgevingen waar ze van nature niet thuishoren, meldt het Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES).

Deze uitheemse soorten verstoren natuurlijke ecosystemen en hebben bijgedragen aan 60% van alle geregistreerde uitsterving wereldwijd. Als gevolg hiervan worden invasieve soorten erkend als een van de vijf belangrijkste directe oorzaken van het verlies aan biodiversiteit wereldwijd.

Uitbuiting van dieren

Niet-duurzame jacht, visvangst en het verzamelen en houden van wildlife voor voedsel, medicijnen en commerciële handel kunnen ervoor zorgen dat populaties uitgeput raken en soorten uitsterven. Vooral de illegale handel in wilde dieren vormt een ernstige bedreiging voor veel bedreigde soorten.

Hoe kunnen dieren helpen om biodiversiteit te beschermen?

Biodiversiteit is niet toevallig ontstaan. Het is een belangrijke voorwaarde voor het voortbestaan van onze planeet. Zo spelen veel dieren een cruciale rol in hun lokale ecosystemen en helpen ze de biodiversiteit en het milieu te beschermen. Dit zijn enkele manieren waarop dieren de biodiversiteit beschermen:

Ecosysteem-ingenieurs

Veel dieren fungeren als ingenieurs binnen hun ecosysteem: via hun natuurlijke gedrag passen ze hun ecosystemen zodanig aan dat de biodiversiteit toeneemt en het milieu goed blijft functioneren.

Olifanten spelen bijvoorbeeld vele rollen in het aanpassen en beschermen van hun omgeving. Onder andere verspreiden ze zaden terwijl ze rondtrekken, ze bemesten de grond, en breken bomen en struikgewas af op hun paden, waardoor andere dieren nieuwe wegen kunnen bewandelen en grondstoffen uit de modder kunnen halen.

Walvissen spelen ook een belangrijke rol in de gezondheid van onze oceanen. Deze zoogdieren helpen via hun natuurlijke gedrag om voedingsstoffen over de oceaan te verspreiden en ondersteunen zo het leven in de hele voedselketen.

Roofdieren

Het lijkt misschien tegenstrijdig, maar roofdieren spelen een sleutelrol in het behoud van de biodiversiteit. Dit doen ze door te jagen op prooipopulaties. De natuurlijke relatie tussen roofdier- en prooisoorten houdt ecosystemen in balans en voorkomt dat één soort overheerst.

Dit geldt ook te water. Zonder haaien zouden koraalriffen niet kunnen overleven. Rifhaaien houden de populaties tandbaarzen en snappers onder controle door hun natuurlijke jacht op deze vissoorten. Als er geen haaien zouden zijn om de populaties onder controle te houden, zouden deze aantallen onhoudbaar worden. Dit zou er dan toe leiden dat deze soorten meer van hun natuurlijke prooi, algenetende vissen, zouden eten. Met minder algenetende vissen zouden de algen vrij spel hebben om de koraalriffen op te eten, wat zou leiden tot de vernietiging ervan.

Sleutelsoorten

Een ander voorbeeld van een soort die de relatie tussen roofdier en prooi – en daarmee de biodiversiteit – in stand houdt, is de wolf. Wolven zijn een sleutelsoort: een essentiële diersoort die, als hij uit zijn ecosysteem verdwijnt, kan leiden tot de ineenstorting van dat ecosysteem.

Dit gebeurde toen wolven werden verwijderd uit Yellowstone National Park in de Verenigde Staten. De afwezigheid van de wolven leidde tot een overvloed aan herten, die vrij konden groeien zonder hun belangrijkste roofdier. Deze herten graasden te veel, vernietigden het leefgebied van dieren zoals vogels en bevers, en verdreven hen uit hun natuurlijke ecosystemen.

Hoe kun je helpen om de biodiversiteit te beschermen?

IFAW heeft veel projecten die tot doel hebben onze planeet en haar natuurlijke biodiversiteit te beschermen. Ons Room to Roam-initiatief bijvoorbeeld verbindt leefgebieden van olifanten in 12 belangrijke gebieden in Afrika, herstelt natuurlijke leefgebieden en bevordert de biodiversiteit in de regio.

Doordat de mens steeds meer leefgebieden van olifanten aantast, versnipperen deze gebieden steeds meer. Hierdoor kunnen Afrikaanse savanneolifanten niet door de omgeving rondtrekken en hun rol als ecosysteemingenieurs niet vervullen.

Wil je ons werk steunen? Kom in actie voor dieren en bescherm de biodiversiteit wereldwijd.