Bosbranden in Brazilië: een waarschuwing voor mens en klimaat

Het jaarlijkse bosbrandseizoen in de Pantanal eindigt gewoonlijk in oktober. Maar als gevolg van het door klimaatverandering veroorzaakte extreme weersomstandigheden hebben de branden zich uitgebreid tot ver in het normale regenseizoen.  

In juni 2024 overtrof de verwoesting records met meer dan 70%. Deze juni was de droogste, heetste en winderigste juni ooit in de Braziliaanse Pantanal. Als de wereldwijde temperatuur 1,2 graden Celsius boven het pre-industriële niveau blijft, kunnen we verwachten dat dergelijke omstandigheden zich elke 35 jaar zullen voordoen. Brandgevaarlijk weer, met lange periodes van droge lucht, hoge temperaturen en harde wind, is nu 40% intenser en vier tot vijf keer waarschijnlijker. Als de opwarming van de aarde verergert, zullen dergelijke omstandigheden nog vaker voorkomen. 

Dodelijke extreme hitte 

Brazilië breekt ook andere verontrustende records. Op 19 november 2023 registreerde het land de hoogste temperatuur ooit: 44,8 graden Celsius. Van 22 tot 25 augustus 2024 ervoeren meer dan 60 miljoen mensen in Brazilië temperaturen tot 39 graden Celsius; dit is zeven graden Celsius boven de normale temperaturen voor deze tijd van het jaar.  

Hittegolven kunnen dieren al snel in de problemen brengen. Door de hitte worden ze sloom en stoppen ze met eten, wat hun gezondheid en de kans om aan bosbranden te ontsnappen, verslechtert. De hitte en droogte zorgen ook voor erg lage waterpeilen en hoge watertemperaturen in rivieren en meren, wat in oktober helaas resulteerde in een massale sterfte onder bedreigde Amazone- en Tucuxidolfijnen in het Tefémeer.

Het probleem met extreme weersituaties is niet alleen de hitte, de vlammen en de rook, maar ook de ernstige gevolgen hiervan. Verlies van leefgebied, vervuild water, dood van voedselbronnen zoals planten en prooidieren, en de menselijke nederzettingen waar dieren naartoe uitwijken, brengen de wilde dieren in gevaar, zelfs lang nadat de oorspronkelijke ramp voorbij is.

De meeste van de branden ontstaan niet op natuurlijke wijze, maar worden aangestoken door mensen die land willen vrijmaken voor vee of gewassen. Wanneer die branden samenvallen met de onvoorspelbare weerspatronen die we zien als gevolg van klimaatverandering - met name extreme hitte, weinig regenval en sterke windstoten - dan verslinden ze zo snel een enorme hoeveelheid land, dat onze meest waardevolle en kwetsbare natuurlijke hulpbronnen verlaten achterblijven.

We bereiken een kantelpunt waar soorten nieuwe, minder gastvrije, leefgebieden zullen vinden, of uitsterven, waardoor ecosystemen zullen instorten.

Wat we hebben geleerd van twee verweesde reuzenmiereneters 

Hoewel de branden van dit jaar verschrikkelijk zijn, zijn ze niet helemaal ongekend. In 2020 verbrandden bosbranden 30% (ongeveer 4,5 miljoen hectare) van de Pantanal, waarbij miljoenen dieren omkwamen. De iconische reuzenmiereneters van Brazilië werden zwaar getroffen.

Na de branden hebben we het Tamandua Instituut gesteund bij het opzetten van het 'Wezen van Vuur' project en bij de reddingsactie van zes jonge miereneters waarvan de moeders waren omgekomen in de branden. Het team heeft inmiddels twee van die jongen gerehabiliteerd en weer in het wild uitgezet met GPS-tuigjes, zodat we ze kunnen volgen en meer te weten kunnen komen over de uitdagingen waarmee ze worden geconfronteerd.

Telemetrie (het volgen na vrijlating) is een veelgebruikte methode die IFAW wereldwijd toepast bij dieren die hersteld zijn na rehabilitatie, zoals olifanten in Zambia en roofvogels in China. Het is essentieel om te weten waar deze dieren naartoe gaan; zijn deze plekken risicovol, dan kan dit onze aanpak, beleidsvorming en oplossingsstrategieën beïnvloeden.

Toen we de weesmiereneters Tupã en Venus weer in het wild uitzetten, bleek eens te meer hoe essentieel het is om deze dieren te blijven monitoren.

Tupã, de jongste reuzenmiereneter die ooit na rehabilitatie is vrijgelaten, verliet in 2021 zijn verblijf. Hij zat eerst in een omgeving die deels afgesloten was, zodat hij op zijn eigen tempo de omgeving kon verkennen. Toen hij klaar was om te gaan, deed hij dat samen met een maatje, een gordeldier.

In de twee jaar die volgden, heeft hij het in het wild goed gedaan.

Waarom de samenwerking met gemeenschappen zo belangrijk is 

De andere vrijgelaten miereneter, Venus, liet ons op een pijnlijke manier zien dat onze uitzettingen niet plaatsvinden in een gevaarloze natuur; ook vrijgelaten dieren staan voor bedreigingen. Venus deed het een tijd lang goed in het wild, totdat haar GPS-signaal aangaf dat ze abnormaal lang op één plek bleef. Uiteindelijk werd ze dood aangetroffen op een boerderij.

We gaan er niet van uit dat ze met opzet is gedood. Haar lichaam werd intact gevonden, dus ze werd niet geslacht voor haar pels, huid of vlees. Overigens worden miereneters soms wel bejaagd voor hun klauwen, voor consumptie of om hun huid te gebruiken voor paardensportartikelen.

Wij denken dat haar dood het gevolg was van een conflict tussen mens en dier. Reuzenmiereneters zijn grote dieren met grote klauwen. Ze vermijden over het algemeen mensen en conflicten, maar ze kunnen er eng uitzien als ze in het nauw worden gedreven. Het is te begrijpen waarom iemand ze als een bedreiging zou kunnen zien.

Venus symboliseert de dagelijkse gevaren waar miereneters voor staan. Haar dood benadrukt waarom het nodig is om mensen voor te lichten over wat te doen als je een miereneter ziet en waarom ze zo belangrijk zijn.

We zijn allemaal onderdeel van een ingewikkeld systeem 

Al deze problemen hangen samen. Conflicten tussen mens en dier neemt toe als hun leefgebied verdwijnt. Wanneer meer bos wordt verbrand, transformeert tot savanne of vernietigd wordt door klimaatverandering, zoeken wilde dieren vaker de veiligheid van bevolkte gebieden op. Daarom is het cruciaal dat IFAW zich inzet voor rampenplanning, gemeenschappen onderwijst en overheden stimuleert om beleid in te voeren dat natuurlijke habitats beschermt.

Vaak zijn het de armste gemeenschappen die het dichtst bij de natuur leven en aan de randen van beschermde gebieden wonen. Zij proberen slechts te overleven. Het IFAW gelooft dat deze gemeenschappen onmisbaar en essentieel zijn voor natuurbehoud. We kunnen de wilde dieren die rondom hen leven niet volledig beschermen tenzij we onszelf afvragen hoe we hen kunnen helpen via sociale versterking.

Veel mensen die ver van wilde dieren leven, hebben zichzelf losgekoppeld van het feit dat ze een soort zijn binnen het ingewikkelde ecosysteem waarvan we voor ons overleven afhankelijk zijn. De pandemieën die we recentelijk hebben meegemaakt - en die waarschijnlijk vaker zullen voorkomen - zijn een voorbeeld van de achteruitgang van ons ecosysteem. Een gezond systeem houdt ziektes in toom.

Wilde dieren zijn een cruciaal onderdeel van ons ecosysteem. Onze leefomgevingen zijn sterk afhankelijk van dieren om die omgevingen te vormen, bijvoorbeeld via zaadverspreiding. Planten bestaan niet zonder dieren, en andersom - dus zonder hen zullen ook wij niet bestaan. Wilde dieren spelen ook een essentiële rol in koolstofvastlegging, het vastleggen en opslaan van koolstof uit de atmosfeer, wat klimaatverandering tegengaat.

Hoewel mensen de natuur beschadigen waar we op vertrouwen, blijft de natuur manieren vinden om de schade te beperken, voor zichzelf en voor ons.

Wildlife rescue is een belangrijk onderdeel van de oplossing  

Als klimaatverandering het enige was waar dieren tegen op moesten boksen, zou de situatie al ernstig genoeg zijn. Maar ze staan voor bedreigingen op meerdere fronten, en dat is waarom IFAW een veelzijdige aanpak hanteert voor natuurbehoud.

Zoals Venus, de wees geworden reuzenmiereneter, aantoont, heeft het geen zin om wilde dieren te redden als je ze niet kunt terugzetten in een veilig leefgebied. Daarom betrekken we gemeenschappen en autoriteiten bij het behouden van landschappen.

We hebben overheidsprotocollen en overeenkomsten nodig om landschappen te beschermen en klimaatverandering tegen te gaan, maar bureaucratische processen kosten tijd die sommige soorten niet meer hebben. Ondertussen verliezen we dieren. Onze teams voor dierenredding proberen de schade te beperken terwijl wordt gewerkt aan de protocollen en overeenkomsten.

Het redden van dieren zal altijd van cruciaal belang zijn, maar het wordt nog belangrijker als we niet inzien welke schade we toebrengen aan de leefomgeving van wilde dieren—ons eigen thuis. We moeten dringend de meest kwetsbare en waardevolle ecosystemen van onze planeet beschermen, evenals de wezens die daarin leven. Zij zijn uiteindelijk degenen die ons beschermen.