bescherming van de jaguar, de grootste katachtige van de Amerika’s

Het geslacht Panthera omvat de vijf grote katachtigen: tijgers, leeuwen, luipaarden, sneeuwluipaarden en jaguars. Jaguars leven in de tropische regenwouden en wetlands van de Amerika’s en zijn de grootste katten van deze regio. 

Helaas blijft de populatie jaguars afnemen. Hun leefgebied wordt in rap tempo kleiner door voortdurende ontbossing, en ze worden in toenemende mate gestroopt voor de illegale handel. 

Daarom hebben IUCN NL, Earth League International (ELI) en IFAW van 2019 tot 2022 samengewerkt aan Operation Jaguar om de illegale handel in jaguars in Peru, Bolivia, Guyana en Suriname te bestrijden. Het project werd mogelijk gemaakt door steun van De Nederlandse Postcode Loterij. 

ontbossing en stroperij bedreigen de jaguar

Inheemse volkeren en lokale gemeenschappen vereren de jaguar al eeuwenlang als een symbool van kracht. Als roofdier bovenaan de voedselketen speelt de jaguar een belangrijke rol in het grotere ecosysteem: ze houden populaties van andere soorten onder controle en handhaven zo het ecologisch evenwicht. 

Helaas loopt het aantal jaguars sterk terug. Wetenschappers schatten dat er nog maar zo'n 130.000 tot 208.000 jaguars over zijn in het wild. Ontbossing en nieuwe infrastructuur voor stedelijke ontwikkeling zorgen ervoor dat ze minder goed vrij kunnen rondzwerven, bemoeilijken ook hun mogelijkheden om prooidieren en partners te vinden. 

Ook hebben stropers het steeds meer op de dieren voorzien vanwege hun tanden, huid, botten en andere lichaamsdelen. In sommige culturen geloven mensen dat de botten een geneeskrachtige werking hebben. De tanden worden gebruikt om sieraden te maken, die een sociale status laten zien. Uit data over inbeslagnames blijkt dat de smokkel van jaguars sinds 2012 aanzienlijk is toegenomen. Ook zien we dat lichaamsdelen en producten van jaguars steeds meer in het openbaar worden verkocht, met name ook online. 

onderzoek naar internationale smokkelnetwerken

In het kader van Operation Jaguar deed ELI onderzoek naar jaguarsmokkel in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. ELI verzamelde informatie en onderzocht de toeleveringsketen voor de illegale handel in wilde dieren, om de dynamiek van de jaguarsmokkel in de regio in kaart te brengen en de belangrijkste spelers, smokkelroutes en bestemmingen te achterhalen. 

Deels zijn de gesmokkelde jaguars bestemd voor nationale en regionale markten in Zuid-Amerika. Daarnaast zijn er ook internationale markten, zoals in Azië. Bij IFAW werken we nauw samen met de autoriteiten in China om illegale dierenhandel tegen te gaan. Door de jaren heen hebben Chinese autoriteiten de wetgeving aangaande handel in wilde dieren versterkt, de nationale en grensoverschrijdende handhaving verscherpt en bewustwordingscampagnes gehouden over het belang van dierenbescherming, onder andere op luchthavens en in treinen en metro's. 

In 2020 heeft ELI een rapport uitgebracht op basis van onderzoek in Bolivia, waarin het de modus operandi en transportmethoden, routes en geografische hotspots uit de doeken doet. Als resultaat van dit onderzoek arresteerden de Boliviaanse autoriteiten in 2021 vijf van de grootste jaguarsmokkelaars van Zuid-Amerika. 

De belangrijkste conclusies uit de verschillende onderzoeken van ELI zijn samengevat in een nieuw rapport (Engels). Dit werd in november gedeeld tijdens de 19e Conferentie van de Partijen (CoP) van de Conventie Inzake de Internationale Handel in Bedreigde Uitheemse Dieren en Planten (CITES) in Panama. Het rapport bevat regionale casestudies van de belangrijkste grensoverschrijdende smokkelnetwerken die de onderzoekers hebben gevonden. Het laat ook zien hoe de smokkel van jaguars overlap vertoond met andere serieuze criminaliteit, zoals drugssmokkel, mensensmokkel, goudsmokkel en witwasserij. Het volledige rapport wordt uitgebracht in 2023.

lobbyen voor betere bescherming

De jaguar staat als 'bijna bedreigd' op de Rode Lijst van de IUCN. Daarom is het belangrijk dat jaguars en hun leefgebieden worden beschermd en dat overheden en wetshandhavers strengere maatregelen inzetten in de strijd tegen de handel in deze soort. 

In februari 2020 is grote vooruitgang geboekt voor de jaguar tijdens de 13e Conferentie van de Partijen (CoP) van het VN-Verdrag inzake de bescherming van trekkende wilde diersoorten (CMS) in Gandhinagar in India. Overheden zijn hier voor het eerst overeengekomen dat de diersoort als bedreigd moet worden geclassificeerd en in zijn hele verspreidingsgebied moet worden beschermd. De lobby van IFAW speelde een sleutelrol bij het opnemen van de grote kat in Bijlage I en II. Deze belangrijke mijlpaal betekent dat aangesloten landen nu verplicht zijn om het leefgebied van de jaguar en zijn migratiecorridors te beschermen.  

In 2021 is bovendien motie 106 aangenomen over continentaal behoud van de jaguar (Panthera onca) bij het IUCN World Conservation Congress in Marseille. Hiermee werd internationaal aandacht gevraagd voor de precaire status van de jaguar. Hopelijk leidt dit op korte termijn tot strengere beschermende maatregelen.

versterking van handhaving en justitie

IFAW heeft tientallen jaren ervaring met de opbouw van handhavingscapaciteit, door op maat gemaakte train-the-trainer workshops en on-the-job coaching. Ook zorgen we dat openbare aanklagers en rechters zaken voor het gerecht adequaat kunnen opvolgen. 

In het kader van Operation Jaguar heeft IFAW gewerkt met agenten, douanemedewerkers, openbare aanklagers en rechters in Guyana, Peru en Suriname om hun capaciteiten voor het opsporen, onderzoeken en vervolgen van wildlifecriminaliteit te versterken. In ieder land werden diverse workshops gehouden, waarbij meerdere onderwerpen aan de orde kwamen: identificeren van veel voorkomende diersoorten die in de regio worden verhandeld, controleren of vergunningen voor handel in wilde dieren rechtsgeldig zijn, detecteren van smokkel van wilde dieren en protocollen opvolgen voor beheer en welzijn van in beslag genomen dieren. Ook andere essentiële vaardigheden werden behandeld: onderzoeksstrategieën, bewijsvergaring en het werken met getuigen, inclusief interviewtechnieken.  

Om meer ondersteuning te bieden aan handhavende instanties hebben IFAW en IUCN NL een pilot uitgevoerd met Scent Imprint Conservation Dogs. De pilot demonstreerde aan de autoriteiten hoe speurhonden in havens en op vliegvelden kunnen helpen met de opsporing van wilde dieren of delen hiervan. Wesley Visscher heeft zijn honden Bruce en Boris getraind om delen van jaguars met hun superieure reukvermogen op te sporen in dozen, pakketten, auto's en containers. Sindsdien zijn er in twee van de deelnemende landen succesvolle pilots gehouden, die lokale autoriteiten aanmoedigen om hun opsporingsrepertoire uit te breiden met speurhonden die specifiek zijn getraind om handel in wilde dieren te bestrijden. 

sleutelrol voor lokale en inheemse gemeenschappen 

Meer dan de helft van de biodiversiteit op aarde bevindt zich op land van inheemse gemeenschappen. Daarom is het essentieel om de verhalen en ecologische kennis van deze gemeenschappen te raadplegen, en in te zetten om ecosystemen en culturele diversiteit succesvol te beschermen. Operation Jaguar erkent en begrijpt de sleutelrol van lokale gemeenschappen en organisaties voor de bestrijding van de handel in wilde dieren. 

IUCN NL werkte samen met SAVIA, een lokale organisatie in Bolivia, om milieuvoorlichting te organiseren en bewustzijn te vergroten over het belang van de bescherming van de jaguar. In Suriname werkte IUCN NL met onderzoekers zoals Vanessa Kadosoe van Neowild, die onderzoek doet naar het gedrag van jaguars en de bedreigingen voor hun populaties. Ze werkt onder andere met cameravallen om de dieren te monitoren. 

Bij een virtueel groot interdisciplinair congres over antropologie en natuurbescherming van het Royal Anthropological Institute in oktober 2021 benadrukten experts en partners van Operation Jaguar hoe belangrijk het is om lokale en inheemse inzichten over de bescherming van jaguars mee te nemen. 

Operation Jaguar ondersteunde de productie van de documentaire Tigre Gente van filmmaker en National Geographic Explorer Elizabeth Unger. De film is vertoond op internationale filmfestivals en helpt om een groter publiek bewust te maken van de noodzaak om jaguars te beschermen en de illegale handel in wilde dieren te bestrijden.

de volgende stap voor de bescherming van jaguars

Alle activiteiten in het kader van Operation Jaguar zijn gericht op een betere uitwisseling van kennis en meer samenwerking binnen en tussen Zuid-Amerikaanse landen. Of het nu gaat om het verzamelen van informatie, het versterken van de wetshandhaving of het vergroten van het bewustzijn bij het bredere publiek: Operation Jaguar heeft essentiële vaardigheden en middelen geleverd om lokale instanties, organisaties en gemeenschappen meer slagkracht te geven om de iconische jaguar te redden en zijn natuurlijke en culturele erfgoed veilig te stellen. 

Om de inspanningen ter bestrijding van de handel in jaguars voort te zetten, hebben alle landen actieplannen en strategieën voor het behoud van de jaguar ontwikkeld of zijn ze daarmee bezig. IFAW werkte nauw samen met de Surinaamse overheid om het Suriname Jaguar Species Action Plan (SAP) te ontwikkelen, dat in oktober 2022 werd afgerond. De algemene visie van Suriname is het behoud van levensvatbare populaties van jaguars in het hele land. Het plan bevat verschillende strategieën en maatregelen daarvoor, bijvoorbeeld om de internationale vraag naar wilde dieren aan te pakken, conflicten tussen mens en dier te beheersen en de rechtshandhaving te ondersteunen. Om Guyana te helpen hun jaguaractieplan verder te ontwikkelen, heeft IFAW toegezegd om in 2023 verdere trainingen voor aanklagers en rechters uit te voeren, omdat zowel de behoeftenevaluatie in 2019 als de regering dit als prioriteit hebben aangemerkt. 

Hoewel het project nu ten einde komt, blijven IUCN NL, ELI, IFAW en Scent Imprint Conservation Dogs samenwerken met elkaar en met lokale partners. Het gedeelde doel: de langdurige bescherming en het overleven van jaguars.