samenleven met de wolf – veelgestelde vragen (FAQ)

Hoe is de wolf beschermd?

Na te zijn uitgeroeid in de 19e eeuw wordt de wolf sinds de jaren 80 van de vorige eeuw beschermd in internationale verdragen (Bern Conventie en EU-Habitat Richtlijn), gericht op het herstel van de biodiversiteit. In Nederland is dit uitgewerkt in de Natuurbeschermingswet en werd de wolf in 2014 aangewezen als beschermde inheemse diersoort. Ze mogen onder meer niet opzettelijk worden gedood, gevangen of verstoord.

Wat vindt de Nederlandse overheid van de terugkeer van de wolf?

Minister Schouten van Landbouw en Natuur antwoordde op Kamervragen dat de terugkeer van de wolf een belangrijke ontwikkeling is voor de natuur en dat de jacht op de wolf in Nederland niet aan de orde is. In haar antwoord aan de Tweede Kamer geeft zij aan dat de gunstige staat van instandhouding van de wolf per land verschilt: “De tot op heden in Nederland waargenomen wolven zijn afkomstig van de Pools-Duitse laaglandpopulatie. Deze populatie verkeert nog niet in een gunstige staat van instandhouding. Als de staat van instandhouding gunstig is en de wolf niet meer beschouwd wordt als bedreigd, kwetsbaar of zeldzaam, is het in principe mogelijk om de wolf van de lijst van beschermde diersoorten te halen. Het is aan de gezamenlijke lidstaten van de Europese Unie om daarover te beslissen.”

Het opheffen van de beschermde status wil niet zeggen dat er op wolven gejaagd gaat worden. Divers onderzoek laat zien dat dit niet helpt om conflicten tussen mensen en wolven op te lossen en vaak contraproductief werkt. In Nederland zijn veel mensen het niet eens met afschot van wilde dieren. Zeker niet als er goede alternatieven aanwezig zijn. Nederlanders lijken ook bereid om boeren te ondersteunen voor een natuurvriendelijke bedrijfsvoering.

Wat is het belang van de wolf voor de biodiversiteit?

Het rapport van het VN-Biodiversiteitspanel, IPBES uit mei 2019, laat zien hoe zwaar de natuur onder druk staat door menselijk handelen als jagen, ontbossing, vervuiling, intensieve landbouw en klimaatverandering. Wanneer dieren in het wild alleen als een bedreiging of probleem worden ervaren, dan wordt het moeilijk om veilig en met respect samen te leven en is het niet mogelijk om soorten en ecosystemen op lange termijn te behouden. De wolf is een zogenaamde sleutelsoort en zorgt als toproofdier voor gezonde populaties van zijn prooidieren door te jagen op zwakke en zieke dieren en voor gezonde ecosystemen. Dit kan ook bijdragen aan het voorkomen van ziektes die overdraagbaar zijn op vee of mensen. De kadavers die ze achterlaten zijn voer voor veel andere dieren en zorgen voor meer mineralen in de bodem.

De rol van de wolf is afhankelijk van het vestigen van een roedel. Ze jagen dan gezamenlijk op herten, zorgen voor de jongen en beschermen hun territorium tegen indringers.

Hoe groot de rol van de wolf in Nederland zal zijn is nu nog moeilijk te zeggen. Net als grote veranderingen in de aantallen van herten. In sommige landen wordt de wolf verwelkomd vanwege de rol voor de biodiversiteit. We hebben nog te weinig aandacht voor de positieve rol die roofdieren spelen.

Wat vindt IFAW van de discussie, die in het afgelopen jaar vooral in de media gevoerd werd?

We betreuren het dat de discussie over de wolf soms leidt tot het wegzetten van mensen in een bepaalde hoek, zonder de ander te kennen of te hebben gesproken. Dit leidt tot meer tegenstellingen en berichten in de media die niet kloppen. We vinden dat er eerlijke informatie moet worden gegeven en dat de overheid daar een veel belangrijkere rol in kan spelen dan ze nu doet, onder meer om uit te leggen waarom we roofdieren als de wolf nodig hebben.

De discussie lijkt vooral te gaan tussen mensen met een traditionele opvatting van de mens als controleur van de natuur of die waarbij mens, dieren en natuur in harmonie leven. Dit vergt een andere insteek en beleid, en een verandering in ons denken en handelen. Dit wordt ook erkend in het vorig jaar gelanceerde Deltaplan voor de biodiversiteit waarin boeren, overheid, wetenschappers, bedrijven en natuurorganisaties samenwerken. De wolf lijkt symbool te zijn geworden voor sociale conflicten in Europa en met name van een oppositie tegen het veranderen van het leven op het platteland. Tegenstellingen die worden aangehaald gaan over de jacht, wetenschap versus ervaring, traditioneel versus modern en tussen stad en platteland.

Zijn er wolvenexperts in Nederland?

In Nederland zijn verschillende experts bij natuurorganisaties en universiteiten, die onder meer door de Nederlandse overheid worden ingezet. Hoewel wolven nog niet in Nederland te bestuderen vielen, kon dat natuurlijk wel in andere landen zoals in Oost-Europa of Noord-Amerika.

Ook zijn er mensen met specifieke kennis bijvoorbeeld over het werken met kuddebewakingshonden of de internationale regelgeving rond de bescherming van wolven. Verschillende organisaties werken nauw samen met deskundigen in Duitsland, waar al 20 jaar weer wolven aanwezig zijn. De ervaringen in Duitsland en andere Europese landen laten zien dat het goed mogelijk is om met wolven samen te leven. Daarnaast is er een breed scala aan onderzoeken gedaan die we kunnen gebruiken.

Hoe kunnen we samenleven met de wolf mogelijk maken?

Als IFAW staan we voor een positieve dialoog waarbij respectvol naar elkaar geluisterd wordt en constructieve oplossingen worden gevonden. In Duitsland werken we al jaren samen met organisaties van jagers, schapenhouders en natuurorganisaties. Daar lobbyen we gezamenlijk voor oplossingen die zowel goed zijn voor natuurbehoud als voor de bescherming van schapen. Oplossingen die ook in vele andere Europese landen al zijn aangetoond.   

De terugkeer van de wolf is in het belang van ons allemaal. Als maatschappij zullen we ons daarvoor moeten inzetten door mensen te helpen die mogelijk problemen ervaren, door in te zetten op samenwerking en voorlichting en het vinden van innovatieve manieren om schapen in verschillende situaties te beschermen. Het wordt tijd om oude gewoontes los te laten en te kiezen voor een toekomst waarin samenleven met de natuur en wilde dieren voorop staat.

Wat weten we over de effectiviteit van maatregelen?

Wetenschappers wijzen op het ontbreken van bewijs voor de effectiviteit van maatregelen die worden genomen. Besluiten worden genomen op basis van overtuigingen, traditie en angst. Met name wordt de effectiviteit van afschieten en jagen nauwelijks onderzocht. Redenen die worden gebruikt voor afschieten zijn: draagvlak creëren voor samenleven, directe bedreiging wegnemen voor met name landbouwdieren, doden van dieren met problematisch gedrag en het tegengaan van stroperij. Er zijn de laatste jaren echter een aantal internationale onderzoeken[i] gedaan waarbij is gekeken naar de effectiviteit van maatregelen. Deze laten zien dat preventieve, beschermende maatregelen effectiever zijn dan afschot of jagen.

Wat is het gevolg van het afschieten van wolven?

Beheer door middel van doden en jagen heeft als effect dat ze hun rol in het ecosysteem niet kunnen vervullen. Daarvoor is een stabiele roedel nodig. Het strookt ook niet met de internationale beschermingsregels.

In een roedel krijgt het alfapaar jongen. Wanneer roedels worden verstoord en oplossen, hebben nakomelingen de neiging jonger te fokken en zijn er vervolgens meer fokparen en roedels van jongere wolven zonder oudere, meer ervaren wolven om hen te begeleiden. Daarnaast gaan wolven eerder op schapen jagen. Ze zijn immers niet meer sterk genoeg om grote dieren aan te vallen, of ze gaan weer zwerven op zoek naar een nieuwe plek. Roedels weren nieuwe wolven in hun territorium. Wanneer ze wegvallen wordt de plek ingenomen door nieuwkomers. Als landbouwdieren niet beschermd worden zullen wolven blijven aanvallen. Wolven zijn immers opportunisten en gaan voor een gemakkelijke prooi. Gebieden waar wolven worden afgeschoten laten dit goed zien. Op de langere termijn leidt dit ook niet tot lagere kosten.

Is Nederland te klein voor de wolf?

Er is onderzoek gedaan naar de geschiktheid van Nederland voor de wolf en potentieel zouden er minstens 16 roedels kunnen leven.

Is de wolf door mensen uitgezet?

Door de Universiteit van Wageningen wordt DNA-onderzoek gedaan aan de hand van de uitwerpselen van wolven die worden gevonden en dat wordt vergeleken met de DNA testen die ook in andere landen, zoals Duitsland worden gedaan. De testen laten zien dat de wolven die door Nederland lopen en zich hier vestigen afkomstig zijn van Duitse roedels.

Dat de wolf niet is uitgezet werd ook bevestigd door Minister Schouten van Landbouw en Natuur in een brief aan de Tweede Kamer begin 2019.

Brengen wolven Rabiës over?

Nederland wordt gezien als een Rabiës-vrij land sinds 2008. Daarom is de ziekte (momenteel) geen bedreiging. Wilde dieren die de ziekte kunnen overdragen, zoals de wolf, de vos, de wasbeerhond en de wasbeer, worden nauwlettend in de gaten gehouden op tekenen van een terugkeer van de ziekte. Het blijft belangrijk dat de hondenpopulatie (huisdieren), vooral als het geadopteerde honden zijn uit landen met hondsdolheid, wordt gevaccineerd.

Het RIVM schrijft over hondsdolheid dat in de afgelopen 40 jaar in Nederland 5 mensen zijn overleden aan hondsdolheid. Al deze patiënten raakten besmet in het buitenland. In West-Europa wordt een minder besmettelijke variant van het rabiësvirus vaak in vleermuizen gevonden. Dit leidt zelden tot besmetting bij mensen.

Zijn schapen te beschermen tegen aanvallen door wolven?

Schapen maken minder dan 1% uit van het dieet van de wolf, maar een aanval door een wolf is een traumatische ervaring voor de schapen en de schapenhouder. Dit vergroot niet het draagvlak voor de wolf. Gelukkig zijn er goed preventieve beschermingsmaatregelen mogelijk en kunnen we leren van de ervaringen in andere landen. De belangrijkste mogelijkheden zijn nu: ’s nachts ophokken, elektrische rasters plaatsen en bewaking van de kudde door herders en honden. Afhankelijk van de situatie is een combinatie van maatregelen nodig. Ook wordt gekeken naar andere methodes, zoals het afschrikken door geluid of halsbanden voor schapen die een elektrische schok afgeven, maar onderzoek wordt nog te weinig gefinancierd door overheden. IFAW stimuleert innovaties die bescherming gemakkelijker en goedkoper maken, zodat er een toolkit beschikbaar is voor de verschillende situaties waarin landbouwdieren worden gehouden.

Wat zijn de officiële meldingen van gedode schapen door wolven?

In Nederland hebben zwervende wolven schapen aangevallen. In 2018 waren dit er 166. Ze eten ze overigens niet allemaal op. Er zijn verschillende redenen waarom de wolf meer schapen dood dan hij eet. Dit fenomeen heet surplus killing of meervoudig doden. Zijn jagersinstinct wordt getriggerd door het wegrennen van de schapen, die vaak geen kant op kunnen. Dat kunnen dieren in het wild natuurlijk wel. Ze kunnen echt wegrennen, of vormen een cordon om de zwakste in de groep te beschermen. Op de Veluwe eten de gevestigde wolven wilde dieren, maar schapen blijven een erg gemakkelijke prooi. Goede bescherming is ook hier essentieel.

In de eerste helft van 2019 zijn veel minder wolven en aanvallen gemeld. De aantallen wolven worden bijgehouden door de Universiteit van Wageningen en de aantal aanvallen op schapen door Bij12.

Waarom is het belangrijk dat wolven niet leren om schapen te eten?

Wolven leren hun welpen waar en hoe voedsel te vinden. Als ze ontdekken dat schapen makkelijke prooien zijn, zullen ze dat ook doorgeven aan hun nageslacht. Het is dus belangrijk dat wolven niet leren om schapen te eten. Dat kan alleen bereikt worden als schapen goed beschermd worden. Dat begint bij het territorium van een roedel, maar geldt ook voor gebieden waar wolven doorheen zwerven. Daar worden de meeste schapen gedood. Hier is in Nederland nog nauwelijks beleid voor. IFAW vindt dat er veel proactiever schapen beschermd moeten worden, in ieder geval in alle oostelijke en zuidelijke grensprovincies. Dit beschermt schapen ook tegen de aanvallen door honden of diefstal uit weilanden. 

Valt een wolf mensen aan?

Wolven blijven in het algemeen ver weg bij mensen en er zijn maar heel weinig aanvallen bekend de afgelopen decennia. De mens staat zeker niet op de menulijst van de wolf. Onderzoek laat vooral zien dat het voorkwam in de 17de en 18de eeuw. Er was toen nog hondsdolheid, de belangrijkste oorzaak dat wolven aanvielen. En kleine kinderen werden bijvoorbeeld nog ingezet als schapenherder. Angst voor predatoren is een natuurlijke reactie van de mens en het is goed om ons bewust te zijn van gevaren en ons gedrag aan te passen om risico's te voorkomen. Het kan zijn dat wolven te dicht bij mensen komen, bijvoorbeeld omdat er aantrekkelijk afval ergens ligt dat zij al van verre ruiken. IFAW vindt dan ook dat de overheid moet inventariseren welke risicofactoren er zijn in Nederland en daar goed preventief beleid op moet ontwikkelen.

Komt de wolf in de top tien van schadevergoedingen?

De provincies keerden vorig jaar bijna 36.000 euro aan tegemoetkoming in de schade uit voor de dode schapen. Daarmee komt het roofdier nog lang niet in de buurt van de top 10 van meest schadelijke beschermde diersoorten in Nederland. Veruit de meeste schadevergoeding wordt uitgekeerd voor schade door ganzen. 

Samenwerken in Nederland

Samen met andere organisaties werken we in Wolven in Nederland aan voorlichting over de wolf. Zo hebben wij een brochure over de wolf geschreven. Voor scholen ontwikkelden we met het IVN een lespakket. We organiseren workshops voor schapenhouders hoe ze het beste hun schapen kunnen beschermen.

Met de komst van wolven naar Nederland willen we dit werk kunnen uitbreiden en bijvoorbeeld concrete ondersteuning kunnen bieden aan schapenhouders. Door hen te helpen beschermen we niet alleen hun dieren, maar ook de wolf. 

Onze standpunten vind je in het manifest en de FAQ over de wolf. 

Eindnoten
[i] Bergstrom, B.J. 2017. Carnivore conservation: shifting the paradigm from control to coexistence. Journal of Mammalogy 98(1):1–6. Available at: https://academic.oup.com/jmammal/article/98/1/1/2977253

van Eeden, Crowther, Dickman, Macdonald , Ripple, Ritchie, Newsome, Managing conflict between large carnivores and livestock, © 2017 Society for Conservation Biology: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28556528

Kuijper, D.P.J. & Churski, Marcin & Trouwborst, Arie & Heurich, Marco & Smit, Christian & Kerley, Graham & Cromsigt, Joris. (2019). Perspective: Keep the wolf from the door: How to conserve wolves in Europe's human- dominated landscapes?. Biological Conservation. 235. 102-111. 10.1016/j.biocon.2019.04.004.

https://www.researchgate.net/publication/333264494_Perspective_Keep_the_wolf_from_the_door_How_to_conserve_wolves_in_Europe's_human-_dominated_landscapes

Linnell, J. D. C. & Cretois, B. 2018. Research for AGRI Committee–The revival of wolves and other large predators and its impact on farmers and their livelihood in rural regions of Europe, European Parliament, Policy Department for Structural and Cohesion Policies, Brussels http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2018/617488/IPOL_STU(2018)617488_EN.pdf

McManus et al. 2014. Dead or alive? Comparing costs and benefits of lethal and non-lethal human–wildlife conflict mitigation on livestock farms. Oryx 49(04):687–695. https://doi:10.1017/s0030605313001610. Available at: https://www.cambridge.org/core/journals/oryx/article/dead-or-alive-comparing-costs-and-benefits-of-lethal-and-nonlethal-humanwildlife-conflict-mitigation-on-livestock-farms/89C3FB71B1F1ED4063A5A684BA6FF64C

Miller et al. - Effectiveness of contemporary techniques for reducing livestock depredations by large carnivores. December 2016. https://doi.org/10.1002/wsb.720

Treves et al. - Predator control should not be a shot in the dark. September 2016, https://doi.org/10.1002/fee.1312