Mens-dier-conflict: termen en definities

Conflicten tussen mensen en wilde dieren zijn een probleem bij menselijke gemeenschappen en dierenpopulaties over de hele wereld. Hieronder staan enkele termen die vaak worden gebruikt bij het bespreken van conflicten tussen mens en dier en manieren om deze conflicten te verminderen. 

Aantrekkingsstoffen

Aantrekkingsstoffen, ook wel attractanten genoemd, zijn middelen die als effect hebben dat roofdiersoorten in de buurt van menselijke nederzettingen komen. Dit geldt bijvoorbeeld voor beren, wolven of grote katachtigen. Een voorbeeld is het buiten voeren van huisdieren. Het vermijden van aantrekkingsstoffen is een goede manier om conflicten tussen mensen en roofdieren te voorkomen. Producten zoals vlees, noten en olie worden bovendien soms doelbewust gebruikt in vallen als dodelijk middel, wat een wrede manier is om conflicten tussen mensen en roofdieren te beheersen.

IFAW stimuleert het samenleven met roofdieren zoals leeuwen, buffels, wolven en coyotes in plaats van het gebruik van dodelijke bestrijding.

Afschrikmiddelen

Afschrikmiddelen zijn voorwerpen die worden gebruikt om te voorkomen dat wilde dieren een eigendom, boerderij, tuin of ander gebied binnendringen. Een eenvoudig voorbeeld van een afschrikmiddel is een vogelverschrikker, die tussen de gewassen staat en vogels ervan weerhoudt om zaden te eten. Een ander voorbeeld zijn omheiningen van bijenkorven, die olifanten afschrikken en voorkomen dat ze een gemeenschap binnendringen. Veel afschrikmiddelen kunnen conflicten tussen mensen en dieren effectief voorkomen.

Afschrikmiddelen kunnen bijvoorbeeld gebruik maken van geluiden, chemicaliën, elektrische schokken of prikkeldraad. Helaas kunnen veel technologieën die gebruikt worden om mens-dier-conflicten te voorkomen, schade toebrengen aan wilde dieren.

Antropoceen

Het Antropoceen, een begrip voorgesteld door wetenschappers, is de huidige tijdsperiode waarin we leven, die teruggaat tot het moment dat mensen impact begonnen te hebben op de ecosystemen op aarde. De mens is de meest impactvolle soort op aarde geworden door onze landbouw- en industriële activiteiten, waardoor conflicten tussen mensen en wilde dieren ontstaan. We dringen leefgebieden van wilde dieren binnen, en concurreren met hen om ruimte en hulpbronnen.

Betrokkenheid gemeenschappen

Betrokkenheid bij en van gemeenschappen houdt in dat er training, educatie, bewustzijn en middelen worden geboden aan leden en leiders van lokale gemeenschappen die nabij wilde dieren leven. Dieren zijn vaak essentieel voor de cultuur en economie van deze gemeenschappen, maar ze ervaren conflicten met wilde dieren als er een gebrek is aan middelen en training.

Beschermde gebieden

Beschermde gebieden zijn gebieden die speciale bescherming krijgen vanwege hun ecologisch en/of cultureel belang. Deze bescherming omvat beperkingen op de aanwezigheid van mensen, op het onttrekken van grondstoffen, op de jacht op wilde dieren en nog veel meer. Deze beschermde gebieden helpen bij het bestrijden van conflicten tussen mensen en wilde dieren door geschikte leefgebieden voor wilde dieren te bieden, waardoor dieren niet menselijke gemeenschappen hoeven binnen te gaan. 

Co-existentie

Wetenschappers definiëren co-existentie (of coëxistentie) met wilde dieren als een 'dynamische maar duurzame toestand waarin mensen en wilde dieren zich aanpassen aan het leven in gedeelde landschappen'. Coëxistentie, het samenleven, met in het wild levende dieren en het voorkomen van conflicten tussen mensen en dieren kan worden gerealiseerd door natuurbeschermingsprogramma's en betrokkenheid van de gemeenschap.

Defensief gedrag

Defensief gedrag verwijst naar het gedrag dat een dier vertoont als hij zich bedreigd voelt door een mens of een ander dier. De reactie van een dier op een bedreiging kan bestaan uit wegrennen of voor dood spelen, maar het kan ook agressief gedrag uitlokken. Sommige dieren kunnen agressief worden als ze zich bedreigd voelen door mensen. Daarom moet je nooit proberen een wild dier te benaderen met de bedoeling hem aan te raken, te voeren of een close-up foto te maken. Defensief gedrag van dieren kan gevaarlijk zijn voor mensen, van de grootste grizzlybeer tot de kleinste bij.

Dodelijke bestrijding

Dodelijke bestrijding is het gebruik van vallen, (wild)strikken, vergif en andere dodelijke methoden om een populatie wilde dieren ‘onder controle te houden’ waarvan wordt aangenomen dat ze een bedreiging vormen voor mensen, vee of landbouw. Dodelijke bestrijdingsmethoden zijn gevaarlijk (en niet alleen voor wilde dieren), willekeurig (ze doden vaak dieren die niet het doelwit zijn) en vaak niet effectief in vergelijking met verantwoorde coëxistentiestrategieën. 

Duikers

Duikers zijn door mensen gemaakte constructies die water langs obstakels of naar ondergrondse waterwegen leiden. Duikers kunnen een belangrijk hulpmiddel zijn bij het oplossen van conflicten tussen mensen en bevers. Het natuurlijke gedrag van bevers om dammen te bouwen kan overstromingen veroorzaken die eigendommen beschadigen of op andere manieren schade toebrengen aan mensen. Om dit te voorkomen worden bevers soms gedood of gevangen. Bevers zijn echter cruciaal voor hun ecosystemen, omdat hun dammen leefgebieden en waterbronnen creëren voor veel andere soorten. In plaats van bevers kwaad te doen, kunnen we duikers bouwen rond hun dammen. Die voorkomen overstromingen door de waterstroom om te leiden.

Fladry

‘Fladry’ is een soort afschrikmiddel dat bestaat uit een touw dat aan de bovenkant van een afrastering is bevestigd, met daaraan stroken felgekleurde stof. Het touw is bedoeld om wolven af te schrikken. Fladry wordt al eeuwenlang door boeren gebruikt om te voorkomen dat wolven op vee jagen. 

Gemeenschapsmodel voor natuurbehoud

Gemeenschapsmodellen voor natuurbehoud betrekken lokale partijen/betrokkenen bij het behoud van lokale wilde dieren, planten en andere biodiversiteit. Onder deze mensen vallen bijvoorbeeld traditionele leiders, lokale overheden en inheemse volken. We werken samen met lokale gemeenschappen om sociale emancipatie te bevorderen, mogelijkheden voor levensonderhoud te bieden en conflicten tussen mensen en wilde dieren te voorkomen. De modellen zorgen ervoor dat gemeenschappen de nodige vaardigheden en middelen krijgen om de lokale sociaaleconomische omstandigheden te verbeteren, ecosystemen te behouden en de gezondheid en structuur van de biodiversiteit te verbeteren. De modellen zijn belangrijk voor het voorkomen van mens-dier-conflicten omdat dit soort conflicten vaak voortkomen uit een gebrek aan middelen. Wanneer mensen en dieren moeten concurreren voor voedsel, water en ruimte, zullen er onvermijdelijk conflicten ontstaan.

Gewassen plunderen

Het plunderen van gewassen is wanneer wilde dieren gewassen of oogsten vertrappen of eten, en deze dan beschadigen of vernietigen. Het is een vorm van mens-dier-conflict, omdat het de bestaansmiddelen van mensen kan aantasten en dieren in gevaar kan brengen als ze worden gedood als vergelding. 

Grensgebied tussen natuur en stad

Het grensgebied of grensvlak tussen wilde natuur en stedelijke gebieden is de overgangszone tussen onbevolkt terrein en ontwikkelde menselijke gebieden. In deze zones kunnen mensen in contact komen met wilde dieren.

Inbreuk

Inbreuk, inmenging of overschrijding verwijst naar het binnendringen van mensen in leefgebieden van wilde dieren. Dit gebeurt wanneer mensen infrastructuur, boerderijen en huizen bouwen in het leefgebied van wilde dieren. Hierbij worden dieren vaak verstoord en verjaagd, en het lokale ecosysteem wordt aangetast. Overschrijding leidt tot de bedreiging van veel soorten en is een belangrijke oorzaak van mens-dier-conflicten, omdat mensen en dieren dan concurreren om hulpbronnen in hetzelfde gebied. 

Landschappen gedomineerd door mensen

Landschappen zijn grote gebieden die bestaan uit vele onderling verbonden ecosystemen. Landschappen die zijn gedomineerd door mensen hebben zodanig de vestiging en ontwikkeling van menselijke samenlevingen meegemaakt dat ze onder bijna volledige menselijke controle staan. In deze landschappen moeten wilde dieren vaak concurreren met mensen om ruimte en hulpbronnen.

Levensonderhoud

Iemands levensonderhoud is de manier waarop diegene geld verdient en zichzelf en/of het gezin onderhoudt. Sommige bestaansmiddelen worden aangetast door mens-dier-conflicten. Boeren hebben vaak conflicten met wilde dieren die hun gewassen plunderen of op hun vee jagen.

Bij IFAW werken we aan de ondersteuning van diervriendelijk levensonderhoud, zodat mensen hun gezinnen kunnen onderhouden en tegelijkertijd de natuur kunnen beschermen.

Mens-dier-conflict

Conflicten tussen mensen en wilde dieren ontstaan wanneer mensen en wilde dieren met elkaar concurreren om hulpbronnen zoals voedsel, water en ruimte. Er kan sprake zijn van gewelddadige of dodelijke confrontaties als gevolg van angst, vergelding of directe aanvallen van dieren op mensen. Dergelijke conflicten kunnen overal voorkomen waar menselijke gemeenschappen en leefgebieden van wilde dieren elkaar overlappen, zowel in stedelijke als landelijke gebieden en in alle soorten biomen (vegetatiezones).

Menselijke veiligheid

Menselijke veiligheid is een manier om te begrijpen in hoeverre mensen, gemeenschappen en samenlevingen bestand zijn tegen stress en schokken. Conflicten tussen mensen en wilde dieren veroorzaken onveiligheid in veel gemeenschappen vanwege de druk die ze leggen op de natuurlijke hulpbronnen. 

Mitigatie

Mitigatie is beperken. Mitigatie van mens-dier-conflicten is het verminderen van de ernst en omvang ervan. Het verminderen van conflicten tussen mensen en wilde dieren kan samenwerking met gemeenschapsleden, beleidswerk en de ontwikkeling van verantwoorde coëxistentiestrategieën vereisen.

Moord met vergelding

Het doden van dieren als vergelding is het doden van een dier uit wraak voor een handeling die het dier (of een soortgenoot) heeft verricht, zoals het plunderen van gewassen of het roven van vee.

Natriumcyanide

Natriumcyanide is een gevaarlijke chemische stof die wordt gebruikt in M44, een cyanidebom. De bom wordt gebruikt om wilde dieren te doden en maakt geen onderscheid. De dieren worden gelokt door een zoetgeurend lokaas, waarna de bommen de chemische stof in het gezicht van de dieren spuiten. Dit is een dodelijke bestrijdingsmethode. Een federaal programma in de VS, bekend onder de naam Wildlife Services, heeft zich gericht op beren, wolven, coyotes en bevers met deze vallen. Daarbij worden er ook dieren gedood die niet het doelwit zijn, waaronder huisdieren en bedreigde diersoorten. Natriumcyanide is een heel wrede methode om conflicten tussen wilde dieren en boeren te voorkomen.

Ongericht doden

Het op dodelijke wijze bestrijden van wilde dieren is vaak ongericht, of willekeurig. Het gaat vaak om het plaatsen van gif of een val die dodelijk is voor elk dier dat erop stuit, ongeacht of die diersoort het doelwit was van de bestrijding. Vallen, (wild)strikken en vergif kunnen ook huisdieren en zelfs mensen letsel toebrengen.

Ranger te paard

Een ranger te paard is een ruiter die patrouilleert in een gebied waar vee of andere dieren rondlopen. De rangers zijn in dienst van boeren en helpen het vee te beschermen tegen predatie door wilde dieren. Dit is een voorbeeld van verantwoorde controle, omdat het helpt om populaties wilde dieren of afstand te houden zonder hen kwaad te doen.

Sociale zelfredzaamheid

Sociale ontwikkeling, zelfredzaamheid of weerbaarheid is het hebben of bevorderen van autonomie, zelfbeschikking en directe participatiedemocratie. Het houdt rekening met de overtuigingen, kennis, behoeften, belangen, uitdagingen en mogelijkheden van individuen en gemeenschappen met betrekking tot de ecosystemen die ze bewonen en gebruiken.

Strychnine

Strychnine is een gif dat wordt gebruikt om wolven te doden. Elke winter worden wolven in Alberta, Canada, gedood met strychnine. Dit gif veroorzaakt een langdurige, pijnlijke dood en is heel wreed. Het is in strijd met het wolvenmanifest van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN), dat Canada heeft ondertekend. 

Verantwoorde coëxistentiestrategieën

Verantwoorde coëxistentiestrategieën zijn methoden waarmee leiders en natuurbeschermers potentiële conflicten tussen mensen en wilde dieren kunnen beheersen zonder gebruik te maken van dodelijke of wrede tactieken zoals vangen, vergiftigen of bejagen. Verantwoorde tactieken zijn bijvoorbeeld de inzet van waakdieren of afschrikmiddelen. Mensen en dieren kunnen hierdoor zonder geweld naast elkaar leven.

Vervolging

Vervolging is het doden van wilde dieren, vaak als een methode om het plunderen van gewassen, schade aan eigendommen of predatie van vee te voorkomen. Vervolging kan ook optreden als vergelding na een aanval van een dier op een mens of om toekomstige aanvallen te voorkomen.

Waakdieren 

In de landbouw gebruiken steeds meer boeren waakdieren om hun vee te beschermen tegen wilde roofdieren zoals wolven. Deze waakdieren fungeren als afschrikmiddel omdat hun aanwezigheid alleen al genoeg is om roofdieren af te schrikken van het jagen op vee. Honden, ezels en zelfs lama's kunnen effectieve waakdieren zijn.

Wildbeheer

Wildbeheer, het beheer van wilde dieren, is het proces van het beïnvloeden van interacties tussen wilde dieren en mensen. Het doel van wildbeheer is vaak het voorkomen van conflicten tussen mensen en wilde dieren. Dit kan het gebruik van wrede, dodelijke bestrijdingsmethoden zijn, maar ook de inzet van verantwoorde coëxistentiestrategieën.

Wildlife corridor

Een wildlife corridor is een ecologische verbindingszone voor wilde dieren. Het is een strook land die natuurlijke leefgebieden van populaties wilde dieren met elkaar verbindt, die anders gescheiden zouden worden door menselijke ontwikkeling (landbouw, wegen, infrastructuur, enz.). 

Zelfvoorzienende boeren

Zelfvoorzienende landbouw verschilt van commerciële landbouw, omdat het gaat om het verbouwen van gewassen en het houden van vee om in de eigen behoeften te voorzien of om de eigen familie/gemeenschap te voeden. In tegenstelling tot commerciële boeren verbouwen zelfvoorzienende boeren vaak lokale gewassen met weinig tot geen overschot.

Zoönotische ziekte

Zoönosen zijn infecties die zich verspreiden tussen mensen en dieren, veroorzaakt door virussen, bacteriën, parasieten en schimmels. Door interactie met wilde dieren kunnen dodelijke ziekten op hen worden overgedragen of kunnen ze ziekten op mensen overdragen. 

Lees hier meer over IFAW’s betrokkenheid bij en samenwerking met lokale gemeenschappen.