walvis-weetjes: alles wat je wilt weten over de walvis

Walvissen zijn waanzinnige dieren die op verschillende manieren heel belangrijk zijn voor het oceaanleven, maar ook voor het leven buiten de oceaan. Welke soorten walvissen bestaan er eigenlijk allemaal? En hoe leven deze dieren wereldwijd? Hieronder hebben we een aantal interessante walvis-weetjes voor je verzameld zodat jij weer helemaal op de hoogte bent.

Wat voor soort dier is een walvis en hoeveel walvissoorten zijn er? 

De wetenschappelijke naam voor alle groepen (orde) walvissen wordt Cetacea genoemd. Walvisachtigen worden vervolgens onderverdeeld in twee onderordes: Mysteceti en Odontoceti. Mysticetes omvatten alle baleinwalvissen (bijv. blauwe vinvis, bultrug, dwergvinvis). De Odontoceti omvatten de tandwalvissen (o.a. orka's, potvissen, dolfijnen en bruinvissen).

Wacht, zei je nou dolfijnen? Ja, dolfijnen zijn walvissen. Er zijn ongeveer 90 verschillende soorten walvissen. Een paar walvissoorten waar IFAW zich voor inzet zijn de ernstig bedreigde noordkapers waarvan er inmiddels nog slechts 360 van over zijn.

Is de walvis een vis of een zoogdier? 

Walvissen zijn zoogdieren. Net als alle zoogdieren hebben walvissen longen waarmee ze ademen, zijn ze warmbloedig, baren ze levende jongen en produceren ze melk om hun jongen te verzorgen.

Leuk weetje: wist je dat alle walvissen op een bepaald moment in hun leven haar op hun lichaam hebben? Walvissen worden geboren met sensorharen langs hun kaak en kop. De meeste walvissen werpen deze sensorharen af, maar sommige blijven ze houden! Zo heeft de bultrug vergrote haarzakjes op zijn kop en kaak, tuberkels genaamd, en elke tuberkel bevat een sensorische haar. 

Is de walvis het grootste dier op aarde? 

De grootte van walvissen varieert van soort tot soort, maar de titel van grootste dier op aarde behoort toe aan de blauwe vinvis! En dat is een walvis. Met een lengte van meer dan 30 meter en een gewicht van meer dan 150 ton zijn blauwe vinvissen groter dan alle dinosauriërs die ooit hebben geleefd. Hoe worden ze zo groot? Een aanzienlijk deel van het dieet van een blauwe vinvis bestaat uit een klein, vetrijk en calorierijk garnaalachtig schaaldiertje, genaamd krill. Krill verspreidt zich in dichte zwermen, waardoor een blauwe vinvis enkele tonnen per dag kan eten! 

Hoe en wat eten walvissen?

Tandwalvissen (odontocetes) en baleinwalvissen (mysticetes) eten beide op een andere manier. Tandwalvissen hebben – je raadt het al – tanden waarmee ze hun prooi, waaronder inktvissen en vissen, vangen. Maar ze gebruiken hun tanden niet om voedsel te kauwen; in plaats daarvan wordt de prooi in zijn geheel doorgeslikt of in kleinere stukjes gescheurd om door te slikken. In plaats van tanden hebben baleinwalvissen honderden baleinplaten die uit hun bovenkaak groeien en naar beneden hangen. Balein is een sterk, flexibel materiaal dat is gemaakt van keratine – hetzelfde materiaal waar ons haar en onze nagels van zijn gemaakt. Het wordt gebruikt om kleinere prooidieren, zoals plankton, krill en kleine aasvisjes, in grote aantallen uit het water te filteren. Het zeewater gaat gemakkelijk door de baleinplaten heen, terwijl de prooien in de haarachtige randen van de balein in de bek van de walvis worden gevangen en vervolgens worden doorgeslikt.

Zijn walvissen belangrijk voor het milieu?

Jazeker! Wanneer walvissen diep in de oceaan duiken om zich te voeden, scheiden ze hun zeer voedingsrijke ontlasting uit. Deze voedingsstoffen helpen essentiële zeedieren te voeden, zoals fytoplankton: kleine zeealgen die meer dan 50% van de zuurstof in de wereld produceren! Dus om het eenvoudig te houden: walvissen helpen de biodiversiteit in de oceaan en het leven op het land te ondersteunen.

Hoe lang kan een walvis zijn adem inhouden? 

Aangepast aan het leven in zee, brengen walvissen tot 80% van hun leven onder water door. Hoe lang een walvis onder water kan blijven, verschilt per soort. Bultruggen kunnen tot een uur onder water blijven, maar komen meestal om de 3 à 7 minuten boven. Een van de diepst duikende soorten, de spitssnuitdolfijn van Cuvier, kan duiken tot een diepte van 3000 meter en blijft dan meer dan drie uur onder water. De soort heeft onlangs zelfs zijn vorige duikrecord van iets meer dan twee uur verbroken met een duik van maar liefst drie uur en tweeënveertig minuten!

Hoe communiceert een walvis? 

Walvissen produceren vocalisatie om te communiceren, met behulp van een verscheidenheid aan grommen, kreunen, pulsen en fluiten. Sommige geluiden hebben een frequentiebereik dat te hoog of te laag is om door het menselijk oor te kunnen worden gehoord, maar dat wel kan worden opgepikt door gespecialiseerde akoestische apparatuur. Blauwe vinvissen produceren een van de luidste vocalisatie van alle walvissoorten, waarbij hun geluidsgolven honderden kilometers onder water kunnen afleggen om door een andere walvis te worden gehoord. Sommige baleinwalvissen, waaronder de blauwe vinvis en de bultrug, zingen complexe liederen om te communiceren. Onderzoekers proberen de betekenis van deze liederen te ontcijferen, maar men denkt dat de mannetjes melodietjes zingen om vrouwtjes aan te trekken tijdens het paringsseizoen. 

Zijn walvissen sociaal?

Sommige walvissoorten zijn zeer sociale dieren. Tandwalvissen (odontocetes) reizen in groepen, die pods worden genoemd. Pods kunnen bestaan uit een paar dieren, of in het geval van kleinere tandwalvissen zoals dolfijnen, uit honderden en zelfs duizenden dieren. Ze jagen samen, reizen samen en helpen bij de verzorging van elkaars jongen. In sommige gevallen vormen tandwalvissen hechte relaties met elkaar en rouwen ze zelfs om het verlies van een dierbare. Een voorbeeld hiervan is een orka die bekend staat als Tahlequah en die in 2018 zeventien dagen lang haar dode kalf droeg terwijl ze rouwde.

Baleinwalvissen (mysticetes) zijn meer solitair en komen samen in kortetermijnverbanden die enkele minuten tot enkele maanden kunnen duren. Zij kunnen dit doen om te profiteren van een overvloedig voedselaanbod of om samen te reizen, maar zullen uiteindelijk uit elkaar gaan. De nauwste band bij baleinwalvissen is de band tussen moeder en kalf.

Hoe planten walvissen zich voort?

Walvissen worden gewoonlijk geslachtsrijp als ze 6-9 jaar oud zijn, hoewel er soorten zijn die er veel langer over doen om geslachtsrijp te worden, tot wel 25 jaar. De gemiddelde tussenpoos voor het kalven van walvissen is ongeveer 2-3 jaar, waarbij sommige walvissen in opeenvolgende jaren kalven en andere vele jaren tussen twee geboorten. De draagtijd bedraagt 11-17 maanden, variërend van soort tot soort. Na de geboorte blijven de walvissen minstens een jaar bij hun moeder, en in sommige gevallen blijven moeder en kalf tot wel drie jaar bij elkaar.

Bij bultruggen wedijveren mannetjes met andere mannetjes in ruige, agressieve groepen, "heat runs" genoemd, om het recht om te paren met vrouwtjes op hun broedgebieden. Na een succesvolle paring baren vrouwtjes bultruggen één enkel kalf na een draagtijd van ongeveer 11 maanden. De kalveren kunnen ongeveer een ton wegen en zijn bij de geboorte 3 tot 4,5 meter lang. Moeder en kalf brengen ongeveer een jaar samen door, waarbij het kalf melk drinkt die rijk is aan vet en eiwit om snel aan te komen. Kalveren kunnen meer dan 378 liter melk consumeren en tot 45 kg per dag aankomen! Als de bultrugkalfjes ongeveer een jaar oud zijn, worden ze gespeend en zijn ze op zichzelf aangewezen, nadat ze alles van hun moeder hebben geleerd wat ze moeten weten om te overleven.

Hoe oud wordt een walvis?

De levensduur van walvissen wordt nog steeds bestudeerd. Aangenomen wordt dat de meeste grote walvissen (blauwe walvis, bultrug, vinvis) een levensduur hebben die vergelijkbaar is met die van een mens, en zelfs langer! Walvissen zijn nog niet lang genoeg bestudeerd om een individu van geboorte tot natuurlijke dood te kunnen volgen. Maar men denkt dat de Groenlandse walvis een van de langst levende walvissoorten is. Dit is een Arctische baleinwalvissoort. In 2007 vond een inheemse groep die op jacht was een Groenlandse walvis waarvan de punt van een oude harpoen in het spek vastzat. Biologen in een laboratorium hebben de harpoen gedateerd op 130 jaar oud, waardoor onderzoekers denken dat Groenlandse walvissen meer dan 200 jaar oud kunnen worden! 

Hoe slaapt een walvis?

Walvissen zijn net als alle walvisachtigen vrijwillige ademhalers. Dit betekent dat zij alert moeten blijven om aan de oppervlakte te komen voor een hap lucht. Daarom slapen walvissen door één kant van hun hersenen actief te houden, zodat ze alert blijven om adem te halen, terwijl de andere helft rust. Ze kunnen aan het wateroppervlak slapen, drijvend met weinig beweging. Dit gedrag wordt "logging" genoemd vanwege de gelijkenis met een drijvende boomstam. Ze kunnen ook onder het wateroppervlak rusten in een verticale of horizontale positie.

Wat zijn de grootste bedreigingen voor walvissen?

De meeste bedreigingen voor walvissen worden door de mens veroorzaakt. Op sommige walvissoorten werd ooit commercieel gejaagd tot ze bijna uitstierven. De noordkaper werd bijvoorbeeld bejaagd om zijn olierijke vetlaag, vlees en andere delen. Tegenwoordig is de commerciële walvisvangst grotendeels verboden, maar in een paar landen gaat deze nog steeds door. IFAW voert al decennialang actief campagne voor beleids- en gedragsverandering in Japan, Noorwegen en IJsland. 

In onze snelle wereld van vandaag veroorzaken aanvaringen met schepen verwondingen bij de walvissen die snel fataal kunnen zijn of in de loop van maanden tot jaren tot een langzame, kwellende dood kunnen leiden. IFAW heeft belangrijke wijzigingen in de internationale regelgeving voor de scheepvaart doorgevoerd, van Canada tot Sri Lanka. Ook hebben we de Whale Alert app ontwikkeld om zeelieden en wetenschappers te helpen deze majestueuze dieren te beschermen. 

Ook het verstrikt raken in vistuig vormt een ernstige bedreiging voor walvissen. IFAW werkt rechtstreeks samen met de visserijsector en beleidsmakers om vistuig zonder hengels te realiseren, zodat er geen verticale lijnen meer in het water staan waar walvissen en andere zeedieren in verstrikt kunnen raken. Een andere belangrijke bedreiging voor zeezoogdieren is oceaangeluid. Menselijke activiteiten zoals militaire sonar, commerciële scheepvaart en olieboringen op zee veroorzaken onderwaterlawaai dat een verwoestend doolhof van geluid creëert voor zeedieren. Oceaangeluid ontstemt walvissen, waardoor ze moeilijk kunnen communiceren, navigeren, prooien lokaliseren en partners vinden.

Hoe kan ik helpen om de walvis te beschermen? 

De acties die we vandaag ondernemen, zijn bepalend voor de toekomst van de walvissen. Het bepleiten van nieuwe wettelijke maatregelen is een van de beste acties die je kunt ondernemen om walvissen en het leven in zee te steunen. Wetgeving die de oceaan beschermt en het leefgebied in zee beschermt, is goed voor walvissen en de hele biodiversiteit van de oceaan. Scheepsaanvaringen vormen een van de grootste bedreigingen voor alle walvissen. Door de snelheid van schepen te verlagen en te blijven pleiten voor snelheidsbeperkingen, kunnen we walvissen beter beschermen tegen scheepsaanvaringen, waardoor ze anders ernstig gewond zouden raken of kunnen komen te sterven.