De wetenschap achter het Room to Roam initiatief

Meer dan 400.000 olifanten leven en bewegen zich binnen de steeds meer gefragmenteerde savanne landschappen in Afrika, die zich uitstrekken over de helft van het continent. Slechts 10% van dit enorme gebied is beschermd. Savannegebieden zijn ook het thuis van een half miljard mensen, wat vaak leidt tot een hoog niveau van conflicten tussen mensen en wilde dieren, in het bijzonder olifanten.

Dus, kunnen olifanten en mensen in balans samenleven? En kunnen acties voor natuurbehoud deze bedreigingen verminderen? Een simpel 'ja' beantwoordt beide fundamentele vragen, dankzij meer dan 20 jaar onderzoek door een team van wetenschappers gefinancierd door IFAW.

Een succesverhaal op het gebied van natuurbescherming 

Hun werk toont aan dat natuurbeschermingsmaatregelen met succes de achteruitgang in de populatie savanneolifanten in Zuidelijk Afrika hebben gestopt, waar meer dan 70% van deze dieren leeft. Vandaag de dag is het aantal olifanten hetzelfde als 25 jaar geleden - een zeldzame overwinning voor natuurbehoud terwijl de biodiversiteit van de planeet snel afneemt. Maar het patroon is niet overal gelijk. Sommige gebieden, zoals Zuid-Tanzania, Oost-Zambia en Noord-Zimbabwe, hebben ernstige dalingen ervaren als gevolg van ivoorstroperij, terwijl populaties in andere regio's, zoals Noord-Botswana, stabiel zijn.

Goed verbonden beschermde gebieden zijn cruciaal 

De bestaande nationale parken en wildreservaten van Afrika, en waar deze zich bevinden, spelen een belangrijke rol in het bepalen van hoe olifantenpopulaties groeien of afnemen in Zuidelijk Afrika. Meer dan twintig jaar onderzoek laat zien dat voor het voortbestaan van olifanten niet alleen strenge beschermingsgebieden nodig zijn, maar ook dat deze gebieden onderling verbonden moeten zijn. Zo kunnen olifantenpopulaties zich natuurlijk verplaatsen en kunnen populaties op peil blijven.

Het is cruciaal om te beseffen dat minder dan de helft van de olifanten in beschermde natuurgebieden leeft. De meerderheid leeft in gebieden hieromheen, waar ze te maken krijgen met problemen zoals conflicten met mensen en soms stroperij voor ivoor. Dit vormt een grote bedreiging voor veel olifantenpopulaties in Afrika.

Stroperij en andere illegale handelingen komen vaak door sociale en economische problemen en kunnen invloed hebben op hoeveel olifanten er zijn in sommige gebieden. Gebieden zoals Kafue, Niassa, Luangwa en Zambezi in het noorden van Zuidelijk Afrika zijn zwaar getroffen door de jacht op ivoor. Dit illegaal jagen stopt waarschijnlijk niet snel en heeft al voor flinke afnames in olifantenaantallen gezorgd.

Olifantenpopulaties stabiel of groeiend 

In heel veel beschermde gebieden waar 60% van Afrika's savanneolifanten woont, blijkt dat hun aantallen stabiel blijven of zelfs groeien.

Ondanks dat savanneolifanten als bedreigd staan aangemerkt en veel uitdagingen kennen, waaronder het samenleven met mensen in bufferzones, groeien de populaties in Zuidelijk Afrika langzaam maar zeker.

Zonder de bufferzones kunnen olifanten in afgezonderde beschermde gebieden het goed doen, maar deze harde aanpak van natuurbescherming kan problemen opleveren. "Ongebreidelde groei van de populatie is niet altijd positief," legt Stuart Pimm uit, die zich bij Duke University specialiseert in natuurbescherming.

"Als olifantenpopulaties te snel groeien, kunnen ze hun leefomgeving te veel belasten en moeilijk te beheren worden. Dit kan hun toekomst onzeker maken," zegt Pimm. Ook kunnen zulke situaties leiden tot ingrijpende maatregelen die we liever vermijden, zoals geboortebeperking of het verminderen van aantallen, en de schade aan het leefgebied kan ernstig en langdurig zijn.

Gezonde kuddes kunnen vrij bewegen 

Bufferzones grenzend aan beschermde natuurgebieden zijn erg belangrijk. Ze laten activiteiten toe zoals verantwoord boeren, bosbeheer of gereguleerde jacht. Hun belang voor natuurbehoud neemt toe als ze verbonden zijn met andere beschermde zones, waardoor dieren vrij kunnen rondtrekken.

Olifanten kunnen bijvoorbeeld snel naar een ander beschermde zone of buffergebied gaan als ze zich in gevaar voelen, en later weer terugkeren. Ook als er in een gebied te veel olifanten voor de beschikbare voedsel en waterbronnen zijn, kunnen ze naar gebieden trekken waar minder druk is. Deze vrijheid om rond te trekken is ook belangrijk vanwege de seizoenen, omdat voedsel en water dan kunnen veranderen. Door goed verbonden gebieden kunnen olifantengroepen die anders gescheiden zouden zijn, toch contact houden en samen een grotere populatie vormen. Dit helpt de populaties in de beschermde gebieden gezond te blijven en vermindert de noodzaak voor menselijke ingrepen die vaak duur en verouderd zijn.

"Het is belangrijk om verschillende soorten gebieden te hebben: sommige met een vaste populatie olifanten en andere, de bufferzones, waar die aantallen meer schommelen," legt Ryan Huang uit, die na zijn promotie aan de Duke University nu verder onderzoek doet bij CERU.

"Bufferzones helpen als er te veel olifanten in de beschermde gebieden zijn, maar geven ook een vluchtroute als er problemen zijn, zoals slecht weer of stroperij," zei Huang.

Als beschermde natuurgebieden met elkaar zijn verbonden, ontstaat er een natuurlijke balans zonder hulp van buitenaf. Dit betekent dat natuurbeschermers hun beperkte middelen niet hoeven te gebruiken om deze balans af te dwingen. Er is volop bewijs dat dit een goede aanpak is.

"Het oproepen voor het verbinden van parken is niet nieuw. Velen hebben dit al gedaan," zei Huang. "Maar verrassend genoeg is er tot nu toe niet veel gepubliceerd bewijs van de effectiviteit hiervan. Deze studie helpt om te laten zien waarom dit werkt."

De sleutel tot aanhoudende olifantenpopulaties 

IFAW werkt al meer dan 20 jaar samen met de Universiteit van Pretoria en hun CERU om olifanten in Afrika beter te begrijpen. Die samenwerking is de basis van IFAW's 'Room to Roam' initiatief. Dat is een nieuwe manier om olifanten te beschermen, steunend op stevige wetenschap die echt werkt. Het plan is om ervoor te zorgen dat olifantenpopulaties stabiel blijven voor de lange termijn, met zo min mogelijk inmenging van mensen.

Door de belangrijkste gebieden voor olifanten met elkaar te verbinden en die plekken te beschermen, kunnen olifanten en ander wild veilig rondtrekken in hun natuurlijke omgeving in Oost- en Zuid-Afrika. Deze manier van natuurbescherming, waarbij de nadruk ligt op verbondenheid, zal zorgen voor meer soorten planten en dieren, het landschap beter bestand maken tegen klimaatverandering en een toekomst scheppen waarin dieren en mensen samen kunnen leven en goed kunnen gedijen.