het ZEN-project: voor individuele dieren, populaties, leefgebieden en gemeenschappen

Panda Masuie Forest Reserve ligt tussen nationale parken en migratieroutes van olifanten in en was ooit een weelderig landschap, bruisend van de biodiversiteit. Doordat het jarenlang bestemd was als pachtgebied voor de jacht, raakte het leefgebied in het reservaat gefragmenteerd, gingen dieren verspreid op zoek naar nieuwe migratieroutes en verarmde het bosecosysteem. In 2016 gaven de Zimbabwaanse overheid en de Bosbouwcommissie via een leaseovereenkomst aan onze partner ‘Wild is Life’ goedkeuring om de bestemming van het reservaat te wijzigen in een gebied waar niet mag worden gejaagd. Het land terugbrengen in de eerdere ecologisch stabiele staat zou enorme mogelijkheden scheppen – niet alleen voor populaties wild dieren, maar ook voor lokale gemeenschappen. Samen met Wild is Life gingen wij de uitdaging aan. We lanceerden het ZEN-project: een initiatief gericht op het redden, rehabiliteren en vrijlaten van olifanten in het Panda Masuie Forest Reserve. Als gevolg van dit project wordt het reservaat weer een gezond en functioneel deel van de rest van het beschermde gebied in noordwest-Zimbabwe.

Ons initiatief start bij het olifantenweeshuis in Harare: de Zimbabwe Elephant Nursery (ZEN). ZEN is de enige faciliteit in het land waar olifanten worden gerehabiliteerd en opnieuw uitgezet. Weesolifantjes krijgen er de speciale zorg die ze nodig hebben om het verlies van hun moeder en hun kudde te overleven. In het begin ontwikkelen ze een sterke band met hun verzorgers, die tijdens de continue verzorging als surrogaatfamilie dienen. Zodra ze weer sterk en gezond zijn, vormen de olifanten een band met elkaar en worden onafhankelijk van hun verzorgers. Ze leren dan ook de vaardigheden die nodig zijn om in het wild te leven.

Fase twee in het rehabilitatieproces begint als de olifantjes worden overgebracht naar een zogenoemde soft-release-site, een gebied waar we ze nog wel in de gaten houden en bijvoeren, maar waar ze zich geleidelijk aan kunnen aanpassen aan een leven in het wild. Onder ons leasecontract konden Wild is Life en IFAW een speciaal ‘boma’ (beschermd gebied) ontwikkelen in Panda Masuie Forest Reserve, dat nu dienst doet als het gebied waar de dieren weer kunnen verwilderen. In mei 2018 brachten we zes olifanten over van het olifantenweeshuis naar de nieuwe faciliteit in Panda Masuie. Op deze nieuwe locatie kunnen de olifanten veilig uit hun comfortzone komen en zich aanpassen aan een leven buiten hun boma.

Afgelopen januari bereikten de olifanten een mijlpaal in hun verwilderingsproces: ze hadden hun eerste contact met een wilde olifant! In de nacht van 12 januari werden de verzorgers wakker van opgewonden getrompetter van de kudde. Toen ze op onderzoek uitgingen, bleek dat een wilde olifantenstier besloten had polshoogte te gaan nemen bij de faciliteit. Gedurende 30 minuten liep de stier langs de interactiezone, met niet meer dan een houten hek tussen hem en de geredde olifanten. We hopen dat het verwilderingsproces hierdoor in een versnelling raakt. Geaccepteerd worden in een bestaande kudde is een belangrijk onderdeel van het proces, vooral voor de vrouwtjesolifanten: die blijven binnen hun eigen familiekudde om van andere vrouwtjes te leren hoe ze een olifantenkalf moeten opvoeden en beschermen. Zodra de mannetjes in hun tienerjaren komen, verlaten ze de kudde van de moeder en sluiten ze zich aan bij andere jonge stieren. Wanneer de olifanten in de uitgezette kudde zich aansluiten bij een wilde kudde is niet te voorspellen, maar interacties zoals die op 12 januari zijn het begin van het proces. 

Maar... daar blijft het niet bij. Gebieden beveiligen en geredde olifanten weer uitzetten in het wild is maar een kant van het verhaal. Onze holistische benadering koppelt daarnaast de betrokkenheid van gemeenten aan behoud van leefgebieden om zo een harmonieuze samenleving met wilde dieren te ontwikkelen. Mensen en wilde dieren zijn altijd op elkaar aangewezen geweest en blijven altijd intrinsiek verbonden. Gemeenschappen helpen die verbondenheid te begrijpen is van cruciaal belang voor het welzijn van mensen, individuele dieren, wildlifepopulaties en leefgebieden. Door gemeenschappen sterker te maken, bijvoorbeeld door er rangers neer te zetten om de wetten te handhaven, de bewoners te voorzien van schoon water, te voorzien in beter onderwijs en te zorgen dat zich minder mens-dierconflicten voordoen, helpen we ze om duurzame en economisch haalbare levensomstandigheden te ontwikkelen. Met initiatieven zoals het ZEN-project zorgen we voor een leefwijze waarbij mensen in harmonie samenleven met wilde dieren en tegelijkertijd hun kwaliteit van leven en de gezondheid van ecosystemen verbeteren.