sociale emancipatie: een eerste stap naar het stoppen van mens-dier-conflicten

Bescherming van natuur en wilde dieren heeft gevolgen voor meer dan alleen dieren, en één van de belangrijkste dingen die we ons na vijf decennia ervaring in het veld realiseren, is dat we natuur en wilde dieren niet kunnen beschermen als we mensen buiten beschouwing laten. Als President-directeur van IFAW heb ik elke projectlocatie persoonlijk bezocht en ben ik in contact gekomen met mensen die met wilde dieren leven. Voor mij als natuurbeschermer is het essentieel om in contact te komen met de mensen die het dichtst bij de problemen staan die we proberen op te lossen.

We zien vaak krantenkoppen over 'mens-dier-conflicten', vooral in Afrikaanse landen die rijk zijn aan wilde dieren, maar te maken hebben met een tekort aan bestaansmiddelen. Het is makkelijk voor mensen buiten de betreffende gebieden om te suggereren dat het vergroten van het bewustzijn over het belang van wilde dieren de oplossing is. Maar plaats jezelf eens in de schoenen van een moeder wiens kind elke dag op weg naar school aangevallen zou kunnen worden door een leeuw. Hoewel ik de cruciale rol van leeuwen, olifanten en andere bedreigde diersoorten in ons ecosysteem begrijp, kan ik mensen die bedreigd worden door wilde dieren niet vragen om de zorg voor deze dieren prioriteit te geven ten koste van hun eigen levensonderhoud en leven.

wat is sociale emancipatie?

Sociale emancipatie (SE) is een concept dat autonomie, zelfbeschikking en rechtstreekse participatieve democratie bevordert. Het houdt rekening met de sociaal-culturele overtuigingen, kennis, behoeften, belangen, uitdagingen en mogelijkheden van individuen en gemeenschappen in relatie tot de ecosystemen waarin ze leven en die ze gebruiken. SE richt zich op het opbouwen van het vermogen van mensen die leven met wilde dieren om zich aan te passen aan een veranderende omgeving door hun individuele en collectieve copingmechanismen en veerkracht positief te beïnvloeden en te vergroten.

Het beschermen en herstellen van ecosystemen is cruciaal voor het in stand houden van de biodiversiteit en de ecosysteemdiensten die sociaal welzijn en ontwikkeling ondersteunen. Deze initiatieven zijn echter afhankelijk van de actieve en inclusieve betrokkenheid en emancipatie van de lokale bevolking die leeft met wilde dieren, die afhankelijk zijn van deze ecosystemen en ze beheren. Het versterken van de rol van deze mensen en rekening houden met hun behoeften moet een prioriteit zijn.

emancipatie bevordert duurzame ontwikkeling

Hoe mensen die met wilde dieren leven omgaan met de dynamiek en de gevolgen van verandering, wordt sterk beïnvloed door hun individuele en collectieve middelen en capaciteiten. Deze middelen omvatten toegangs- en controlerechten over land, huisvesting, middelen van bestaan, gezondheid, onderwijs, sociale en psychologische veiligheid, identiteit, participatie en representatie. Wanneer SE op raadplegende en inclusieve wijze tot stand komt, maakt het duurzame patronen van aanpassing en zelfredzaamheid mogelijk onder mensen die leven met wilde dieren, door hun mogelijkheden om in hun levensonderhoud te voorzien uit te breiden en hun vermogen om te gaan met snel veranderende sociaalecologische omgevingen te vergroten.

Bij het bevorderen van ethisch en rechtvaardig behoud van biodiversiteit dient sociale empowerment als een overkoepelende pijler voor duurzaam lokaal beheer en bestuur van natuurlijke hulpbronnen. Daarom is het noodzakelijk om rekening te houden met de sociaaleconomische en ecologische context bij het ontwerpen van natuurbehoudprojecten.

Het verband tussen sociale emancipatie en duurzame ontwikkeling kan niet over het hoofd worden gezien. Behoud en ontwikkeling zijn met elkaar verweven door de menselijke dimensies van milieuaantasting en kunnen alleen effectief worden aangepakt als ze in elkaars verlengde liggen. Sociale emancipatie is een verwacht resultaat van deze gezamenlijke inspanningen.

modellen voor natuurbehoud door de gemeenschap

Vanuit een breder perspectief zijn de uitdagingen voor zowel ontwikkeling als het ecosysteem te wijten aan een gebrek aan middelen die mensen die samenleven met wilde dieren in staat stellen om te functioneren in en rond onze belangrijkste natuurbeschermingsgebieden. Daarom hebben veel natuurbeschermingsorganisaties, waaronder IFAW, modellen ingevoerd om sociale emancipatie in evenwicht te brengen en te bevorderen. Deze modellen richten zich op het uitrusten van lokale gemeenschappen die met wilde dieren leven met vaardigheden en middelen om de lokale sociaaleconomische omstandigheden te verbeteren, ecosystemen te behouden en de gezondheid en structuur van de biodiversiteit te verbeteren.

We richten ons op armoedebestrijding door invloed uit te oefenen op mensen die leven met wilde dieren. Dit doen we door middel van sociale eigenschappen zoals waarnemingen, houdingen en kennis. Door draagvlak voor natuurbehoud te creëren, de steun voor bescherming te versterken en economische, sociale en culturele voordelen te bieden, willen we een positieve impact hebben.

het gezicht van natuurbehoud veranderen

IFAW onderscheidt zich in haar aanpak, de overtuiging dat we het aanzien van natuurbescherming moeten veranderen. De mensen die samenleven met wilde dieren, waarvan sommige zelfs dodelijk kunnen zijn, mogen niet worden behandeld als een nevenproject van natuurbehoud. Ze moeten een integraal onderdeel zijn van de natuurbeschermingsbeweging. Ze hebben te lang buiten de hekken van het wild geleefd.

Daarom streven onze hervormende SE-interventies ernaar om de karakteristieken van mensen die leven met wilde dieren en de omgeving waarin natuurbehoud plaatsvindt te beïnvloeden door ruimte te bieden voor de praktische en toegankelijke toepassing van inheemse en traditionele kennis in combinatie met hedendaags wetenschappelijk inzicht. 

Om dit met een goede noot af te sluiten: wereldwijd wordt steeds meer erkend dat sociale emancipatie essentieel is voor het succes van natuurbehoud en het bereiken van duurzame ontwikkelingsresultaten. We zijn op de goede weg om dat te bereiken. Dus de volgende keer dat je leest over mens-dierconflicten, denk er dan aan dat IFAW ter plekke een helpende hand biedt en sociale emancipatie bevordert. Vergeet niet dat we zonder mensen – mensen die naast wilde dieren leven – onze planeet niet kunnen redden.